የማስረጃ ሕግ - ሕጉ እና አተገባበሩ

በሰዎች የእለት ከዕለት መስተጋብር ዉስጥ ከሚፈጠሩ ነገሮች መካከል አንዱ ቅራኔ ነዉ። ቅራኔ ሲኖር ደግሞ የመረጃ ወይም ማስረጃ ጉዳይ አብሮ ይነሳል። በተለይ ለዳኝነት አካላት ማለትም ለፍርድ ቤት፤ ለግልግል እና ለመሳሰሉት በሚቀርቡ ክርክሮች ላይ ማስረጃን ወይም መረጃን የሚመለከቱ ጉዳዮች መነሳታቸዉ አይቀሬ ናቸዉ። እዚህ ላይ የመረጃ እና ማስረጃን ልዩነት መረዳት ተገቢ ነዉ። ማስረጃ አንድን አከራካሪ ፍሬ ጉዳይ ለማረጋገጥ ወይም ለማስተባበል የሚቀርብ ተጨባጭ ጉዳይ ሲሆን፤ መረጃ ግን አንድን ነገር ለማረጋገጥ ወይም ለማስተባበል የሚሰጥ መግለጫ (Information) ብቻ ነዉ። ሁሉም ማስረጃ የመረጃነት ባህሪ ያለዉ ሲሆን፤ ሁሉም መረጃ ግን ማስረጃ አይደለም። ማስረጃ ለፍትሕ አካል የሚቀርብ መረጃ ሲሆን፤ ይህ መረጃም ፍሬ ነገርን የሚመለከት ነዉ። ፍሬ ነገር ማለትም በፍርድ ቤት ወይም በሌላ የዳኝነት አካል ፊት አከራካሪ ሆኖ የወጣ እና የተያዘ ጭብጥን የሚመለከት ነዉ። ማስረጃ የሚቀርበዉም ይህንን አከራካሪ ጭብጥ ወይም ፍሬ ነገር ለማረጋገጥ ወይም ለማስተባበል ነዉ። የማስረጃ ሕግ ተፈጻሚነት የሚታየዉም በዚህ ጊዜ ነዉ።

አንድ ሕግ አስገዳጅነት እና ተፈጻሚነት የሚኖረዉ፤ ሕግ ለማዉጣት ስልጣን ባለዉ አካል ፀድቆ እና ታዉቆ ሲገኝ ነዉ። የማስረጃ ሕግ ግን በሕግ አዉጭዉ አካል የወጣ የሕግ ተፈጻሚነትን ብቻ ሳይሆን ሌሎች ሁኔታዎችንም ታሳቢ የሚያደርግ ነዉ። የማስረጃን ሁኔታ በሙሉ በሕግ መደንገግ አይቻልም። ስለዚህ የማስረጃ ሕግ አፈጻጸም በህዝብ ፖሊሲ (public policy)፤ በልማድ አስተሳሰብ (commonsense)፤ በአመክንዮ (logic)፤ በሥነ-ልቦና (psychology) በፍልስፍና (philosoph)፤ በሕግ ህልዮት (legal theories) እና በመሳሰሉት ተፅዕኖ ስር የወደቀ ነዉ። ለምሳሌ የማስረጃ አቀባበልን (Admissibility) በሕግ መደንገግ ሲቻል፤ የማስረጃ አግባብነትን ግን በሕግ ለመደንገግ እና ተፈጻሚ ለማድረግ አስቸጋሪ ነዉ። በአጠቃላይ የማስረጃ ሕግ አተገባበር ሕግን እና እና ልማድንያጣመረ ነዉ። የማስረጃ ሕግ ስንልም በሕግ አዉጭዉ የወጡ ድንጋጌዎችን እና በረጅም ጊዜ ልምድ እና አሰራር የዳበሩ መርሆዎችን ታሳቢ የሚያደርግ ነዉ።