የግብይት ወጪ በግብርና

የግብይት እና የምርት ወጪ የሚባሉ ሁለት መሰረታዊ ወጪዎች አሉ። የምርት ወጪ የምትለው፥ አንድን አገልግሎት ወይም ሸቀጥ ወይም ነገር ለማምረት የምታወጣው ነው። ቋሚ እና ተቀያያሪ ወጪ ሊሆን ይችላል። ቋሚ የሚባለው ወጪ መጠን፥ በምርትህ መጠን አይወሰነም እስከተወሰነ ደረጃ ድረስ። ስለዚህ አንድም አመረትህ ሺተሚሊዮን ቋሚ ወጪዉ ተመሳሳይ ነው። ስለዚህ ብዙ ማምረት ከመጠን እንድትጠቀም ያደርግሃል። ነገር ግን ምን ታመርታለህ? ምንድን ነው ፍላጎትህ? ያመረትከውንስ ለማን እና በምን ያህል ትሸጣልህ? ግብይት ከማን ጋር ትፈጽማለህ? በድርድር ሂደት ያኛው ተዋዋይ ወገን የሚነግርህን መረጃ እንዴት ታረጋግጣለህ? ያኛው ሰውየ ያልነገረህ መረጃ ስለመኖሩ እንዴት ታረጋግጣለህ? እንዴት ትደዳደራለህ? ስምምነት ከገባህ በዃላ ያኛው ሰው ግዴታውን ለመወጣቱ ምን ማረጋገጫ አለህ? ግዴታውንስ በተባለው መጠን እና ጥራት ስለመወጣቱ እንዴት ትከታተላለህ? እነዚህ ሁሉ የግብይት ወጪ ይባላሉ።

ሁለቱ አይነት ወጪዎች ይገናኛሉ። የግብይት ወጪ መናር፥ ግብይት እንዲቀንስ ያደርጋል። ግብይት አነስተኛ ሲሆን፥ ምርት ይቀንሳል። ምክንያቱም ምርት የሚጨምረው ስፔሻላይዜሽን ሲኖር ነው። ነገር ግን የግብይት ወጪ መናር ስፔሻላይዤሽን እንዲቀንስ ያደርጋል። አንድ ምርት ላይ ብቻ አተኩረህ፥ በዚህም ምርትህን በጣም ልትጨምር ትችላለህ። ነገር ግን ሁሉንም ምርት ለግል ፍጆታህ ላትፈልገው ትችላለህ። እንዲሁም፥ የአንተ ፍላጎት አይነት በአንድ ምርት ብቻ ላይገደብ ይችላል። ሌሎች ብዙ የምትፈልጋቸው ነገሮች ይኖራሉ። ችግር የለውም፥ ትርፍ ምርትህን ሸጠህ፥ አንተ ያላመረትከውን ነገር ግን የምትፈልጋቸውን ነገሮች ከሌላ ትገበያለህ። ይህን የምታደርገው ግን የግብይት ወጪዉ አነስተኛ ከሆነ ነው። የግብይት ወጪዉ ከፍተኛ ከሆነ፥ የምትፈልገውን ወጪ በሙሉ ራስህ ለማምረት ትሞክራለህ። በዚህም ሁሉም ፍላጎትህ በመጠኑ ይሟላል። ነገር ግን በአይነትና በመጠን የማይሟሉ ፍላጎቶች ይኖርሃል።

የግብርና ክፍለኤኮኖሚ ባብዛኛው ከእጅ ወደ አፍ ነው።  አብዛኛው አርብቶ እና አርሶ አደር ከብትም ያረባል፥ ከሰብል ምርትም ከሁሉም አይነት ለማምረት ይሞክራል። ጥያቄው ምርትን እንዴት እንጨምር የሚል ነው?

ባብዛኛው ትኩረታችን እንዴት አድርገን የምርት ወጪውን እንቀንስለት የሚል ነው። አርሶ አደሩ የሚፈልገውን ግብአት በሚፈለገው መጠን እና አይነት እና ጥራት ማቅረብ። ስለዚህ የግብርና እውቀት፥ መስኖ፥ ጤና፥ የመጠጥ ዉሃ፥ ማዳበሪያ፥ ምርጥ ዘር፥ ትራክተር፥ ማጨጃ፥ መውቂያ፥ ሰውሰራሽ የከብት እርባት ቴክኖሎጂ፥ የከብት ህክምና አገልግሎት፥ የአየር ሁኔታ ትንበያ፥ እና የመሳሰሉትን የምርት ወጪ መቀነሻ ወይም የምርት መጨመሪያ ግብአቶችን ማቅረብ እንደ መፍትሄ ተወስዶ እየቀረበ ነው።

ልብ በሉ በሃገራችን ያለው አርብቶ እና አርሶ አደር ቤተሰብ ወደ አስራአምስት ሚሊዮን ይገመታል። ለዚህ ሁሉ ማነው አቅራቢው? ባብዛኛው መንግስት። የሚያቀርበው ነገር ፍላጎትን መሰረት ስለማድረጉ እንዴት እናወቃለን? ወይስ ያስፈልጋቸዋል ብሎ ያመነውን ነው የሚያቀርበው? የአቅርቦቱን ዋጋ የመቀነስና ጥራትን የማሻሻል፥ አይነትን የመጨመር ተነሳሽነት ይኖረዋል? አቅራቢው ተወዳዳሪ ከሌለው እና ሸማቹ ደግሞ አማራጭ ከሌለውና መረጃው ከሌለው እንዴትንስ ብሎ አቅራቢዉ ዋጋን በመቀንስና ጥራትና አይነትን በማሻሻል ይደክማል?

በግብርናው ህይወቱን የመሰረተዉ ህዝብ 80 ሚሊዮን ይቆጠራል። ሃገራችን የውጭ ምንዛሬ የምታገኘው አብዛኛውን ከግብርና ምርቶች ነው። ለዚህ ወሳኝ ሴክተርን ለማሳደግ ያለንን ስልት ባብዛኛው የምርት ወጪን የመቀነስ አማራጭ ነዉ። በዚህ አማራጭ መቅረብ ያለበት የግብአት መጠን አይነት፥ እና የአቅርቦቱ ተጠቃሚ ብዛት እና የምህዳር ልዩነትን ግምት ወስጥ ስናስገባ፥ እንዴት ለዚህ ከባድና ወሳኝ ሃላፊነት የተማመንነው አንድ መንግስትን ይሆናል? ግብርናው እኮ አድጓል ይህም ሆኖ በተከታታይ ላስራ አምስት አመታት። የአቅራቢዉን ማንነት እና ቁጥር እጅግ ብናበዛው ምን ያህል ከዚህ በላይ ግብርናው ሊያድግ እንደሚችል እናስበው።

የምርት ወጪ ላይ ከመስራት በተጨማሪ፥ የግብይት ወጪን በከፍተኛ መጠን መቀነስ ሌላው መፍትሄ ነው። የግብይት ወጪን ስንቀንስ፥ ግብይት አትራፊ ይሆናል። ግብይት አትራፊ ከሆነ፥ እያንዳንዱ ገበሬ ከብትም ዶሮም አርቢ፥ ንብ ናቢ፥ በቆሎ፥ ማሽላ፥ ስንዴ፥ ባቄላ፥ በርበሬ፥ ኑግ እና ሌሎች የሚፈልጋቸውን ነገሮች አምራች መሆን የለበትም። ለዛውም በዛች ትንሽ መሬትና ከሷ ብሶ ሶስት ቦታዎች ላይ ተራርቃ በተበጣጠሰች መሬት። ከዚህ ሁሉ አንዱን ቢመርጥስ? አንዱን መምረጡ ፍላጎት መገደብ ማለት አይደለም። የመረጠውን ሰብል ምርት እጅግ ከፍተኛ በሆነ መጠን ያሳድገዋል። ስፔሻላይዝ አድርጓል ማለት ነው። ከሰብሉ ወስጥ የሚያስፈልገውን ያህል አስቅርቶ፥ የተቀረውን ሽጦ፥ በሚያገኘው ገንዘብ እርሱ የሚፈልገውን ነገር ግን እራሱ ያላመረተውን ምርት ይገበያል። ነገር ግን ግብይት ወጪ አለው። ይህ ወጪ ማለት በስፔሳላይዜሽን የተገኘን ተጨማሪ ምርት የሚቀነስ ነዉ። መጠኑ ሲጨምር፥ ስፔሻላይዜሽን ይቀንሳል። ሁሉንም ላምርት ይላል። በዚህ ምርቱ ይቀንሳል።

ልብ ሊባል የሚገባው ይህ ችግር ከእውቀት ማነስ የሚመጣ አይደለም። ይህ የጥቅም፥ ወጪ፥ ትጋት፥ እና ሪስክ ጉዳይ ነው። ጥያቄው ግብርናውን ለማሳደግ ምን ያህል ግብይት ወጪን የመቀነስ ስራ ሰርተናል? የሃገራችን አማካይ ገበሬ አሁንም የሚያስፈልገውን ነገር ሁሉ በተቻለው መጠን ራሱ ለማምረት ይሞክራል። የእጅ ወደ አፍ የሆነውም በዚህ ነው። ይህን ችግር ለመቀንስ የምርት ወጪን ለመቀነስ መስራት ብቻውን በቂ አይደለም። እንደውም የምርት ወጪን መቀነስ፥ ከስራው ከባድነትና ብዙነት እንዲሁም ከሃገሪቱ ስፋትና የአርሶና አርብቶ አደሩ ህዘብ ብዛት አንጻር፥ እና ለዚህም ሃላፊነቱን የወሰደው በዋናነት መንግስት መሆኑ አኳያ፥ ምናልባት የግብይት ወቺን በመቀነስ ላይ ብንሰራ አያዋጣም ወይ የሚል ጥያቄ ይነሳል?

መንግስት የጫትን ምርት ወጪ ለመቀነስ ሲል የሰራው የምርጥ ዘር ጥናት፥ መስኖ እና የመሳሰሉት ስራዎች የለም። ግን እንደ ጫት ምርት የተንሰራፋ የለም። በአይነት፥ በመጠን፥ እና ጥራት እየጨመረ ነው። ምክንያቱ ምንድን ነው? መንግስት የጫትን የምርት ወጪ ለመቀነስ የሰራው ስራ ባይኖርም፥ ስራው ግን አልተሰራም ማለት አይደለም። መንግስት ባይሰራውም ሰሪ ግን አላጣም። ይህ የሆነው ደግሞ የግብይት ወጪውን በመቀነስ አምራች የበለጠ ተጠቃሚ በመሆኑ ነው።

አሁንም የሚገርመው የጫትን የግብይት ወጪን ለመቀነስ በሚል በመንግስት የተሰራ ስራ አለመኖሩ ነው። ዋናው መልእክቴ፥ የግብርና ግብይት የሚባሉት እነማን ናቸው? እነዚህ ግብይቶች ጋር ተያይዘው ያሉ ወጪዎች ምንድን ናቸው? እነዚህ ግብይቶች በመጠን ምን ያህል ናቸው? ወጪያቸውስ? ወጪውን ቢቀንስ ግብይት በምን ያህል መጠን ይጨምራል? ግብይት በዚህ ያህል መጠን ሲጨምር ምርትስ በምን ያህል ይጨምራል? የግብይት ወጪን አይነትና እያንዳንዱን ግብይት ወጪ እንዴት መቀንስ እንደሚቻል፥ በዋናነት ከግብርና ውጭ ያሉ ምሳሌዎችን በመጠቀም ወደፊት አብራራለሁ? የግብይት ወጪ ከፍተኛ በመሆኑ የተነሳ፥ ግብይትና ምርት ይቀንሳል። በዚህ እንደ አገር እንጎዳለን። ሁላችንም ግን አንጎዳም። አንዳንዶቻችን እንጎዳለን። የጉዳት መጠናችንም ተመሳሳይ አይሆንም።

ሶስት ነገር ግን ላይ እርግጠና እንሆናለን። አንደኛ፥ የምንጎዳው አብዛኛው ህዝብ ነው።ሁለተኛ ነገር በዚህ እጅግ የሚጠቀሙ ይኖራሉ። በቁጥር ትንሽ ናቸው። ሶስተኛ፥ ችግሩ አብዛኛው ተጎድቶ ትንሹ መጠቀሙ ሳይሆን፥ ትንሹ ጥቅሙን ለመጨመር፥ አብዛኛው ደግሞ ጥቅሙን ላለማጣት በመከላከል እና በማጥቃት ስራ መጠመዳቸው ነዉ። እነዚህንም ወደፊት አብራራለሁ።