አብዛኞቹ ጠበቆች የጥብቅና አገልግሎት መስጠት ከመጀመሩ በኋላ የሕግ ዕውቀታቸውን ለደንበኞች በሚሰጡት አገልግሎት ልክ ይወስኑታል፡፡ በተለይ በሥራ ላይ ያሉትን ሕጎች የሚተረጉሙት፣ የሚረዱት ወይም የሕግ ክፍተት የሚፈልጉት ደንበኞቻቸው ለሚፈልጉት ዓላማ ለማዋል እና እነርሱን ለማርካት ነው፡፡ በዚህ ሂደት ጠበቆች ያለባቸውን ኃላፊነት ወይም የጥብቅና ሙያቸውን የሚያሳድጉበት አግባብ እጅግ ውስን ከመሆኑም ባሻገር ደንበኞች ለሚፈልጉትና ለሚጠይቁት ጥያቄ ምላሽ መስጠት ብቸኛ የጠበቃ ተግባር ተደርጎ ሲወሰድ ይታያል፡፡ እንዲህ ዓይነት አመለካከት ያላቸው ጠበቆች ደንበኞችን ለመሳብም ሆነ የደንበኞችን ጥቅም በአግባቡ ለመመለስ ካለመቻላቸውም በላይ ከፍትሕ የሚመነጭ ርካታን ለማግኘት ይቸገራሉ፡፡ በዚህም ምክንያት ከራሳቸው ወይም ከሕግ ሙያ የሚጠበቅባቸውን ኃላፊነት በአግባቡ ለማየት ይቸገራሉ፡፡
ነገር ግን አንድ ጠበቃ ደንበኛው የሚፈልገውን አገልግሎት ከመሥራትና ከዚሁ ሥራው ከሚያገኘው ጥቅም ያለፈ ታላቅ ኃላፊነት እንዳለበት መዘንጋት የለበትም፡፡ ታዲያ እዚህ ጋር የሚነሳው ጥያቄ የምርጥ ጠበቃ መገለጫ ተግባሮች ምን ምን ናቸው? የሚል ይሆናል፡፡ ከአሜሪካ የጠበቆች ማኅበር የምርጥ ጠበቃ ተግባሮች እንደሚከተለው አቀናብረን አቀርበነዋል፡፡ ራስዎን ይመዝኑበት!
1. አማካሪነት
የጠበቃ የመጀመሪያና ተቀዳሚ ተግባር ርዳታ የሚፈልጉ ደንበኞች ለደረሰባቸው ችግር አስፈላጊና የተሟላ ምክር መስጠት ነው፡፡ የተሟላ ምክር ለመስጠት ደግሞ የሕጎችን መሠረታዊ መርህ በሕጎቹ እንደተደነገጉትና እንደተጻፉት እንዲሁም በተግባር አንደሚተረጎሙት ወይም ተግባር ላይ እንደዋሉት በጥልቀትና በስፋት ማወቅን ይጠይቃል፡፡ ከዚህ ባሻገር የማማከር ኃላፊነት የሰዎችን መሠረታዊ ባሕርይ፣ የፍትሕ አስተዳደሩን እንዲሁም የአንድን ኅብረተሰብ አኗኗር በሰፊው መረዳትን ያሻል፡፡ አብዛኛውን ጊዜ ወደ ጠበቆች የሚመጡ ደንበኞች መረዳትና ማወቅ የሚፈልጉት ሕጉ ምን እንደሚል ሳይሆን ሕጉ በፍርድ ቤት በሚተረጎምበት ጊዜ የሚሰጠው ውሳኔ እነሱ ካላቸው ወይም ከሚፈልጉት ጥቅም አኳያ እንዴት እንደሚታይ ወይም ወሳኔ እንደሚሰጥ ነው፡፡ በመሆኑም ጠበቃ የደንበኞቹን ጥቅምና ፍላጎት ከመጀመሪያው መረዳትና መገመት ሳይሆን በፍርድ ቤት ውሳኔ ሲሰጥ ጥቅማቸው እንዴት ሊጠበቅ እንደሚችል ማወቅ መረዳት ይጠበቅበታል፡፡
በዚህም ምክንያት አንድ ጠበቃ ምርጥ ጠበቃ ለመባል የአንድን ኅብረተሰብ አኗኗር፣ የሰዎችን መሠረታዊ ባሕርይ፣ የሀገሪቱን ሕግና ፍትሕ አስተዳደር ጠንቅቆ መረዳትና መገንዘብ ይኖርበታል፡፡
2. መፍትሔ ሰጭነት ወይም አመላካችነት
ሁለተኛውና ቀጣዩ የምርጥ ጠበቃ ተግባር መፍትሔ ሰጭነት ወይም አመላካችነት ሲሆን በፍርድ ቤት ወይም በይግባኝ ፍርድ ቤት ስለደንበኞቹ ጥቅም በብቃት የሚከራከር ወይም ስለደንበኞቹ ሕጋዊ መብት ጥብቅና ሊቆም የሚችል ነው፡፡ አንድ የሕግ ባለሙያ ብቃት ያለውና ልምድ ያለው ጠበቃ ካልሆነ በስተቀር በግሃዱ ዓለም በፍርድ ቤት የሕግ ጉዳዮች አንዴት አንደሚተረጎሙና ተግባር ላይ እንደሚውሉ ካላወቀ በስተቀር የደንበኞቹ ጉዳዮች ወዴት እንደሚሔዱ ለማየትና ትክክለኛውን መፍትሔ ለመስጠት ወይም ለማመልከት ይቸግረዋል፡፡ ሕግ የሚተረጎመውና ተግባር ላይ የሚውለው ፍርድ ቤት/ዳኞች በሚሰጡት ትርጓሜና ውሳኔ ስለሆነ ይህንን አብይ ተግባር ቅርጽ በማስያዝና ዳኞች ትክክለኛ ትርጉምና ውሳኔ እንዲሰጡ በማድረጉ በኩል ጠበቃ የራሱን አስተዋጽዎ ያበረክታል፡፡
የመፍትሔ ሰጪነት ወይም አመላካችነት ተግባር ጠበቆች ከሚጠበቅባቸው ከባዱና አስቸጋሪው ተግባር መካከል አንዱ ነው፡፡ ባንዳንድ ምርጥ ውሳኔዎች ላይ ከሚፃፉ ጥልቅ የሕግ ትርጉሞች ጀርባ የምርጥ ጠበቃ አድካሚና አሰልቺ ሥራዎች እንዳሉበት ለመረዳት አስቸጋሪ አይሆንም፡፡ መፍትሔ ሰጭነት ወይም አመላካችነት ከላይ የወረደ ጸጋ ሳይሆን በተደጋጋሚ ጥረትና ልምድ የሚመጣ ክህሎት ነው፡፡ በመሆኑም የምርጥ ጠበቃ መገለጫ ተግባር ከሆኑት መካከል መፍትሔ ሰጪነት ወይም አመላካችነት አንዱና ዋንኛው ነው፡፡
3. የሕግ ሙያን፣ ፍርድ ቤትን፣ እና ሕጉን የማሻሻል ወይም የማሳደግ
የምርጥ ጠበቃ ሦስተኛው ተግባር የሕግ ሙያን፣ የፍርድ ቤት አሠራርን እና ሕጉን ለማሻሻል ወይም ለማሳደግ የራሱን ወይም የማኅበሩን (የጠበቆች ማኅበር ካለ ማኅበሩን በመወከል) አስተዋጽዎ ማበርከት ነው፡፡ “እያንዳንዱ ባለሙያ ሙያውን የማሳደግ የራሱ ኃላፊነት መወጣት አለበት፤” ይህ አባባል ሙያን ከንግድ የሚለየው አብይ ቁምነገርን የያዘ ነው፡፡ ይህንን ጉዳይ አስመልክቶ የሀገራችን የጠበቆች ሥነ-ምግባርን የሚደነግገው ደንብ (ደንብ ቁ. 57/1992) አንቀጽ 3 የሚከተለውን አጠቃላይ መርህ ይደነግጋል፡-
“ማንኛውም ጠበቃ ሕግን ለማስከበርና ፍትሕን ለማስገኘት የፍትሕ አስተዳደሩን የማገዝ ኃላፊነት አለበት፡፡ ማንኛውም ጠበቃ በተለይም ለደንበኛው፣ ለሌሎች የሕግ ሙያተኞችና ተከራካሪ ወገኖች፣ ለፍርድ ቤት፣ ለሙያው እና በአጠቃላይ ለኅብረተሰቡ ያለበትን የሙያ ኃላፊነት በቅንነት፣ በታማኝነት እና በእውነተኛነት መወጣት አለበት፡፡”
በመሆኑም ጠበቃ ደንበኛን ተቀብሎ ከማስተናገድና ከዚሁ ከሚገኘው ጥቅም ያለፈ የፍትሕ አምባሳደር መሆኑን ማስተዋል ተገቢ ነው፡፡
4. ከራስ ተጠቃሚነት የደንበኞችን ተጠቃሚነትን የማስቀደም
ከራስ ተጠቃሚነት የደንበኞችን ተጠቃሚነትን የማስቀደም ተግባር ሌላው የምርጥ ጠበቃ መገለጫ ተግባር ነው፡፡ ጠበቆች የግል ጥቅምን ወደጎን ትተው ለትክክለኛ ፍትሕ መሥራት አለባቸው፡፡ ይህም ሲባል የጥብቅና ሙያ በኅብረተሰቡ ዘንድ መታወቅ ያለበት የግል ጥቅም ማካበቻ ተደርጎ (ንግድ ሆኖ) ሳይሆን ፍትሕ የማግኛ መንግድ ወይም ለሕዝብ ጥቅም ወይም ለሁሉም ደህንነት የሚሠራ ሙያ ሆኖ መሆን አለበት፡፡ ይህ አባባል በሁለት መንገድ ሊገለጽ ይችላል፡፡
በአንድ በኩል ሰዎች መብታቸውን ባለማወቃቸውና የጥብቅና አገልግሎት በክፍያ ማግኘት ባለመቻላቸው ምክንያት ብቻ መብታቸውን እና ጥቅማቸውን ከሚያጡ ጠበቆች የሕግ አገልግሎትን በነፃ የመስጠት ኅብረተሰባዊ፣ ሞራላዊ እና ሙያዊ ግዴታ ወይም ኃላፊነት መያዝ አለባቸው፡፡ ጠበቆች የጥብቅና አገልግሎት ለሚፈልግ ሰው ተፈላጊውን አገልግሎት መስጠት ያለባቸው በክፍያ ብቻ ሳይሆን በአነስተኛ የገንዘብ ክፍያ ወይም በነፃ ሊሆን ይችላል፡፡ አገልግሎት ፈላጊው የገንዘብ አቅም የሌለው ከሆነ አንድ ጠበቃ ለዚሁ ሰው ከክፍያ ነፃ የሆነ አገልግሎት ወይም አነሰኝ ሳይል በመጠነኛ ክፍያ ተገቢውን አገልግሎት የመስጠት ሙያዊ እንዲሁም ሞራላዊ ግዴታ አለበት፡፡ በዚህ መልክ በሚሰጠው አገልግሎት የሕዝብ ጥቅምና ፍላጎት ዕውን ሊሆን የሚችለው ጠበቃው የደንበኛውን ጉዳይ በመርታቱ ሳይሆን ደንበኛው በፍትሕ መድረክ ክርክሩንና የበኩሉን መከላከያ በማቅረብ፣ በመደመጥና በመዳኘት ሕገ-መንግሥታዊ እኩል ፍትሕ የማግኘት መብቱ ሊጠቀም በመቻሉ ነው፡፡
ከዚሁ ጋር ተያይዞ የሚነሳው ሌላውና ሁለተኛው ጉዳይ ጠበቆች በፍርድ ቤትም ሆነ በሌሎች የፍትሕ ተቋማት ፊት ሲቀርቡ ትክክለኛ ወይ ተገቢ ፍትሕን ለማስገኘት እንጂ የደንበኞቻቸውን ፍላጎት ብቻ በማየት ፍርድ ቤቶችን ወይም የፍትሕ አካላትን ማሳሳት ወይም ፍትሕን ማጓደል ተገቢ አይሆንም፡፡