የኮ/መ/ቁ 168817

ታህሳስ 30 ቀን 2011 ዓ/ም

ዳኛ፡- አሸናፊ ለሜቻ

ከሳሽ፡- ወ/ሮ መሪም ኡመር አህመድ፡-ከጠበቃ ፈቃዱ ዳመነ ጋር ቀረቡ 

ተከሳሽ፡- ወ/ሮ ሲቲ ኡመር፡- ጠበቃ ደረጄ ታደሰ፡-ቀረቡ

መዝገቡ ለዛሬ የተቀጠረዉ ለምርመራ ተብሎ ሲሆን ተመርምሮ ተከታዩ ፍርድ ተሰጥቷል፡፡

ፍርድ

ለዚህ ፍርድ መነሻ የሆነዉ ከሳሽ በቀን 14/07/2010 ዓ/ም አሻሽለዉ ያቀረቡት የክስ አቤቱታ ሲሆን ይዘቱም ከሳሽና ተከሳሽ በሽርክና ለመስራት ተስማምተዉ የአሽሙር የሽርክና ማህበር ያቋቋሙ መሆኑን ይህ ማህበር የተከሳሽ ባለቤት በሆነዉ በአቶ አለበል ቢልልኝ ስም የንግድ ፈቃድ ወጥቶ ኤሮሼክ ጭማቂ ቤት በሚል ስም ከሰኔ 1 ቀን 2007 ዓ/ም ጀምሮ እስካሁን ድረስ ማህበሩ የንግድ ስራ እየሰራ የሚገኝ መሆኑን ይህም የማህበሩ የንግድ ስራ የሚሰራዉ በአራዳ ክፍለ ከተማ ወረዳ 9 በቤት ቁጥር 884(ሐ) በተከሳሽ ባለቤት በአቶ አለበል ቢልልኝ ስም በብር 30,000(ሰላሳ ሺህ) በተከራየዉ የንግድ ቤት ዉስጥ መሆኑን እንዲሁም ለማህበሩ የንግድ ስራ የሚሆኑ አታክልቶች በከሳሽ ባለቤት በአቶ አህመድ አደም ስም በአራዳ  ክፍል ከተማ ወረዳ 9 በቤት ቁጥር 04/02 የሚታወቀዉን ከባሻ ወልዴ ችሎት የጋራ ህንጻ ባለቤቶች ኃ/የተ/የግል ማህበር የተከራዩ መሆኑን ይህን የኪራይ ቤትም በወር 8,500(ስምንት ሺህ) የተከራዩ መሆኑን ማህበሩን ሲመሰረቱን ከሳሽና ተከሳሽ እያንዳንዳቸዉ ብር 250,000(ሁለት መቶ ሃምሳ ሺህ) ያወጡ መሆኑን ማህበሩ ለስራ የተከራያቸዉን ቤቶች የቤት ኪራይ ግራ ቀኙ እኩል ያዋጡ መሆኑን  አስከ ሚያዚያ 14 ቀን 2009 ዓ/ም ያለዉን የማህበሩን ወጪና ትርፍ እኩል ሲከፋፈሉ የነበረ መሆኑን ማህበሩም በጣምራ ስራ አስኪያጆች እንዲመራ ስምምነት አድርገዉ የነበረ መሆኑን ይሁን እንጂ ተከሳሽ ይህን ስምምነት ወደ ጎን በማድረግ ከሳሽን በማግለል ማህበሩን ለብቻቸዉ ሲያንቀሳቀሱ የነበረ መሆኑን ከሚያዚያ 15 ቀን 2009 ዓ/ም ጀምሮም ተከሳሽ ስለ ማህበሩ ዕቅድ፤ የስራ ክንዉን፤ የፋይናንስ አቋምና ሌሎች የማህበሩን እንቅስቃሴዎች ለከሳሽ ሪፖርት አድርገዉ የማያውቁ መሆኑን የትርፍ ገንዘቡን ለከሳሽ ገቢ ማድረግ ያቆሙ መሆኑን በዚህም ሳቢያ በከሳሽና በተከሳሽ መካከል ከፍተኛ ጭቅጭቅ የተፈጠረ መሆኑን አብሮ የመስራት ፍላጎታቸዉ የጠፋ መሆኑን ገልጸዉ በከሳሽና በተከሳሽ የተመሰረተዉ የሽርክና ማህበር እንዲፈርስ እንዲወሰንላቸዉ የማህበሩን ሂሳብ አጣርቶ የሚያቀርብ የሂሳብ ባለሙያ እንዲሾምላቸዉ፤ ከሚያዚያ 15 ቀን 2009 ዓ/ም ጀምሮ ያልተከፈላቸዉን የትርፍ ክፍያ ከሰዉ የመጠየቅ መብታቸዉ እንዲጠበቅላቸዉ እንዲሁም በዚህ ክስ ምክንያት የደረሰባቸዉ ወጪና ኪሳራ እንዲተካላቸዉ ዳኝነት ጠይቋል፡፡

ከሳሽ ክሱን ያስረዱልኛል ያሏቸዉን የሰነድ ማስረጃዎች አቅርበዋል የሰዉ ምስክርም ቆጥረዋል፡፡

ከሳሽ ያቀረቡት የተሻሻለ ክስ ለተከሳሽ ደርሶ ተከሳሽ መጋቢት 26 ቀን 2010 ዓ/ም በተጻፈ የመከላከያ መልሳቸዉን አቅርቧል፡፡ ከሳሽ ባቀረቡት የመከላከያ መልስ የመጀመሪያ ደረጃ መቃወሚያና የፍሬ ነገር መልስ ሰጥቷል፡፡ ተከሳሽ ያቀረቡትን የመጀመሪያ ደረጃ መቃወሚያ በተመለከተ መጋቢት 5 ቀን 2010 ዓ/ም በተሰጠ ብይንና ሚያዚያ 30 ቀን 2010 ዓ/ም በዋለዉ ችሎት በተሰጠ ትዕዛዝ ወድቅ ያደረገዉ በመሆኑና ዝርዝሩም ከመዝገቡ ሰፍሮ የሚገኝ በመሆኑ ከዚህ ማስፈር ሳያስፍልግ ታልፏል፡፡

ተከሳሽ በፍሬ ነገሩ ላይ በሰጡት የመከላከያ መልስ ከከሳሽ ለጋራ በተሰጣቸዉ ውክልና ከሚያስተዳድሩት የዉርስ ሀብት በቀር በከሳሽ ክስ ላይ የተጠቀሱትን ቤቶች ተከራይተዉ የአሽሙር የሽርክና ማህበር አቋቁመዉ የንግድ ስራ ሰርተዉ የማያውቁ መሆኑን የአሽሙር የሽርክና ማህበር የንግድ ስራ የሚሰራዉ በአንደኛዉ ተሻራኪ ስም በሚወጣ ንግድ ፈቃድ መሆኑን ይሁን እንጂ ከሳሽ በእርሳቸዉም ሆነ በተከሳሽ ስም የንግድ ፈቃድ ወጥቶ እና ቤት ተከራይተዉ የንግድ ስራዉ ሲሰራ የነበረ መሆኑን የሚያስረዳ ማስራጃ ያላቀረቡ መሆኑን እስከ ሚያዚያ 14 ቀን 2009 ዓ/ም ድርስ ትርፍ ሰንከፋፈል ነበር በማለት ከሳሽ የገለጹት ሃሰት መሆኑን፤ የንግድ ስራዉ የሚሰራበትን በአራዳ ክፍለ ከተማ ወረዳ 9 በቤት ቁጥር 884(ሐ) የሚታወቀዉን ቤት የተከራየዉ አቶ አለበል ቢልልኝ መሆኑን በአራዳ ክፍለ ከተማ ወረዳ 9 በቤት ቁጥር 04/02 የሚታወቀዉን ቤት የተከራየዉ አቶ አህመድ አደም መሆኑን አነዚህን ቤቶች ከሳሽና ተከሳሽ በስማችን የተከራየን ስለመሆኑ የቀረበ ማስረጃ የሌለ መሆኑን፤ ከሳሽ በተከሳሽ ስም ወይም በከሳሽ በእራሳቸዉ ስም የንግድ ስራዉ ሲሰራ የነበረ መሆኑን፤ ከሳሽ ስራዉ ተሰርቷል በማለት ለገለጹት ጊዜያት ግብር በከሳሽ ወይም በተከሳሽ ስለመከፈሉ የሚያስረዳ ማስረጃ ያላቀረቡ መሆኑን ሂሳብ ይጣራልኝ ብለዉ የጠየቁትም በሌለ ማህበር መሆኑን ከከሳሽ በጋራ የዉርስ ሀብት የሚያስተዳድሩ በመሆኑ የጋራ ሂሳቦች የነበራቸዉ መሆኑን ከሳሽም ከተከሳሽ ጋር ያላቸዉን የጋራ ሂሳብ በመጥቅስ የአሽሙር የሽርክና ማህበር አቋቁመናል በማለት ያቀረቡት ክስ አግባብነት የሌለዉ መሆኑን ገልጸዉ የከሳሽ ክስ ከበቂ ወጪና ኪሳራ ጋር ውድቅ እንዲደረግላቸዉ ጠይቋል፡፡

ተከሳሽ ክሱን ያስረዱልኛል ያሏቸዉን የሰነድ ማስረጃዎች አቅርቧል፤ የሰዉ ምስክሮችም ቆጥረዋል፡፡ ፍርድ ቤቱ ግንቦት 7 ቀን 2010 ዓ/ም ክስ የሰማ ሲሆን በዚህም መሰረት ግራ ቀኙ ክስና መልሳቸዉን አጠናክረዉ ተከራክረዋል፡፡ የግራ ቀኙ ክርክር ከላይ የተመለከተዉን ሲመስል ፍርድ ቤቱም ጭብጥ ከለየ በኃላ የግራ ቀኙን ምስክሮች ሰምቷል፡፡

በዚህም መሰረት በከሳሽ በኩል የቀረቡት ምስክሮች በሰጡት የምስክርነት ቃል ከሳሽና ተከሳሽ በሽርክና አብረዉ ለመስራት በ2007 ዓ/ም ስምምነተ ያደረጉ መሆኑን በዚህ ስምምነት መነሻነትም ከሳሽ በአራት ኪሎ በተለምዶ ብርሃንና ስላም ተብሎ በሚታወቀዉ አከባቢ የንግድ ስራዉ የሚሰራበትን የንግድ ቤት በደላላ አፈላልገዉ ያገኙ መሆኑን የኪራይ ውልም የተከሳሽ ባለቤት ናቸዉ በተባሉት በአቶ አለበል ቢልልኝ ሰም ከአልጆ ቢዝነስ ኃ/የተ/የግ/ማህር የተፈጸመ መሆኑን፤ ከሳሽና ተከሳሽ በዚህ የንግድ ቤት ኤሮሼክ በሚል ስያሜ የጁስ ጭማቂ ንግድ በጋራ ሲሰሩ የነበረ መሆኑን፤ ይህንንም ስራ ከ2007 ዓ/ም ጀምሮ  ሲሰሩ የነበረ መሆኑን፤ ስራዉን ለሁለት አመታት በሰላም ሲሰሩ የነበረ መሆኑን፤ በወቅቱ ለንግድ ስራዉ የከሳሽ ባለቤት እና የተከሳሽ ባለቤት ናቸዉ የተባሉት አቶ አለበል የሚያስፈልጉትን ግባዓቶች ሲያቀርቡ የነበረ መሆኑን፤ ከሳሽና ተከሳሽ የሚሰሩት ስራ ከዉርስ ሀብት ጋር ግንኙነት የሌለዉ መሆኑን ከሳሽና ተከሳሽ በየወሩ ሂሳብ እየተሳሰቡ ከንግድ ስራዉ የሚገኘዉን ትርፍ ሲከፋፈሉ የነበረ መሆኑን፤ ተከሳሽም ከሳሽ ቤት ከምትቀመጥ አብረን ልንሰራ ነዉ ብለዉ የነገሯቸዉ መሆኑን፤ ከሳሽም ተከሳሽም አብረዉ እየሰሩ የነበረ መሆኑን የነገሯቸዉ መሆኑን፤ ከሳሽ በንግድ ቤቱ ስራ ቦታ ላይ እየተገኙ ጁስ ሲፈጩ የነበር መሆኑን፤ የዚህ ንግድ ቤት ንግድ ፈቃድ የወጣዉ የተከሳሽ ባለቤት ናቸዉ በተባሉት በአቶ አለበል ቢሊልኝ ስም መሆኑን፤ ይህም ሊደረግ የቻለዉ ከሳሽ በስማቸዉ የመጋዘን የንግድ ፈቃድ ስለነበራቸዉ፤ ተከሳሽም በስማቸዉ ሌላ ንግድ ፈቃድ ስለነበራቸዉ፤ የከሳሽ ባለቤት የዘይት ንግድ ፈቃድ ስለነበራቸዉ በወቅቱ ሌላ አማራጭ ያልነበረ በመሆኑና በንግድ ፈቃድ ላይ ንግድ ፈቃድ መደረብ ባለመፈለጋቸዉ እና የተከሳሽ ባለቤት ተመሳሳይ የንግድ ስራ ሲሰራ ስለነበረ  ከሳሽ፣ ተከሳሽ፣ የከሳሽ ባለቤት እና የተከሳሽ ባለቤት ናቸዉ የተባሉት አቶ አለበል ቢሊልኝ ተነጋግረዉ የንግድ ፈቃዱ በተከሳሽ ባለቤት ስም እንዲወጣ የተደረገ መሆኑን፤ ኤሮሼክ በተባለዉ ጁስ ቤት ላይ የከሳሽና የተከሳሽ ስልክ ቁጥሮች በማስታወቂያዉ ላይ ተለጥፎ የነበረ መሆኑን ከዚያም በከሳሽና በተከሳሽ መካከል አለመግባባት ሲፈጠር የተከሳሽ ባለቤት ናቸዉ የተባሉት አቶ አለበል የከሳሽን ስልክ ቁጥር ከንግድ ቤቱ ላይ ያነሱት መሆኑን፤ ለዚህ የጁስ ቤት ንግድ ስራ የሚያስፈልጉ ግባዓቶች ማከማቻ የሚሆን ሰቶር ከባሻ ወልዴ ችሎት የጋራ ህንጻ ባለቤቶች ኃ/የተ/የህ/ስራ ማህበር በከሳሽ ባለቤት ስም የተከራዩ መሆኑን፤ የከሳሽ ባለቤት ለጁስ ቤት የንግድ ስራዉ የሚያስፈልጉትን አታክልቶች ሲያቀርብ የነበረ መሆኑን፤ ከሳሽና ተከሳሽ ከንግድ ስራዉ የሚገኘዉን ገንዘብ በጋራ በቡና ባንክ በከፈቱት አካዉንት ገቢ ሲደረግ የነበረ መሆኑን፤ ለሰራተኞች እና ግብር የሚከፈለዉ ክፍያ በተከሳሽ ባለቤት የሚከፈል ቢሆንም ገንዘቡ የሚከፈለዉ ከከሳሽና ተከሳሽ የጋራ አካዉንት ዉስጥ ወጪ ተደርጎ መሆኑን ከሳሽና ተከሳሽ የንግድ ስራዉን ለመስራት እያንዳንዳቸዉ ብር 250,000 ያዋጡ መሆኑን በከሳሽና በተከሳሽ መካከል አለመግባባት በተፈጠረ ጊዜ ጉዳዩን በሽምግልና ለመፍታት ተሞክሮ ተከሳሽ በወቅቱ በእጇ ብር 120,000 የሚገኝ መሆኑን መግለፅዋን፤ የአመቱ ግብር ከተከፈለ በኃላ እንነጋገራለን ዞሮዞሮ የንግድ ፈቃዱ የተመዘገበዉ  በባለቤቴ ስም ስለሆነ ከተከፈለ በኋላ እንጨርሰላን ብለዉ ከንግድ ስራዉ የተገኘዉን ትርፍ ለማካፈል ፈቃደኛ ያልሆኑ መሆኑን፤ ከዚያ ተከሳሽ ንግድ ፈቃዱ በባለቤቴ ስም ነዉ ያለዉ ብለዉ ከሳሽን ከንግድ ስራዉ ያሰናበቱ መሆኑን፤ ተከሳሽና አቶ አለበል ከ2004/5 ዓ/ም ጀምሮ አብረዉ ሲኖሩ የነበረ መሆኑን፤ ከዚህ ጊዜ ጀምሮም ሁለት ልጆች አፍርተዋል፤ አንዱ ልጅ የሁለት አመት አንዱ ደግሞ የስድስት ወር መሆኑን፤ ተከሳሽና አቶ አለበል ይህ የንግድ ስራ መሰራት ሲጀምርም አብረዉ ሲኖሩ የነበር፤ የንግድ ስራዉ የሚሰራበትን ፍሪጅ፣ ጄኔረተር በተከሳሽ ባለቤት ስም የገዙ መሆኑን፤ የከሳሽ ባለቤት ለጁስ ቤቱ ስራ ሰራተኞች ሲቀጥሩ የነበረ መሆኑን የንግድ ስራዉን ሲሰሩ ነበር የከሳሽ ባለቤት እና የተከሳሽ ባለቤት ናቸዉ የተባሉት አቶ አለበል ከሳሽና ተከሳሽ እንዳይጣሉ በሚል በእናት ባንክ አራት ኪሎ ቅርንጫፍ የጋራ አካዉንት የከፈቱ መሆኑን በዚህ የባንክ አካዉንትም ገንዘብ ገቢ ሲደረግ የነበረ መሆኑን መስክረዋል፡፡

በተከሳሽ በኩል የቀረቡት ምስክሮች በበኩላቸዉ በሰጡት የምስክርነት ቃል በአራዳ ክፍለ ከተማ ወረዳ 9 በቤት ቁጥር 884(ሐ) በሚታወቀዉ የንግድ ቤት ዉስጥ የንግድ ስራ የሚሰራዉ የተከሳሽ ባለቤት ነዉ የተባለዉ አቶ አለበል መሆኑን፤ ይህንንም የንግድ ቤት አቶ አለበል የከፈተዉ ከአቶ ይታያል ጌትነት ብር 200,000 ተብድሮ መሆኑን፤ ከአባዳሪዉ ጋርም በጹሁፍ የተደረገ የብድር ውል የሌላቸዉ መሆኑን፤ የኪራይ ውሉን አቶ አለበል ነሐሴ 22 ቀን 2007 ዓ/ም ከአልጆ ቢዘነስ ሴንተር ጋር የፈጸሙ መሆኑን፤ ቤቱን ለሁለት አመት ከዘጠኝ ወር የተከራየ መሆኑን፤ አቶ አለበል ይህን የንግድ ቤት ሲያገኙ ተከሳሽን ጠርተዉ ተከሳሽ ምስክር የነበሩ መሆኑን፤ ቤቱን ከተከራዩ በኋላ የሚያስፈልጉ ዕቃዎችን ገዝተዉ ሰራተኛ ቀጥረዉ ቤቱን ያሳደሱ መሆኑን የቤቱን ንግድ ፈቃድም በአቶ አለበል ቢልልኝ ስም የወጣ መሆኑን፤ ይህ ንግድ ፈቃድም አቶ አለበል ቦሌ ከሚገኘዉ የንግድ ቤቱ ፈቃድ ጋር ያጣመረዉ መሆኑን የተከሳሽ ባለቤት ናቸዉ የተባሉት አቶ አለበል በቦሌ ክፍል ከተማ ጃክሮስ ጋር የጁስ ቤት ያላቸዉ መሆኑን፤ ከዚህኛዉ ጁስ ቤት የእርሳቸዉ ሰራተኞች እየመጡ ሲሰሩ ነበር፤ እዚያ የነበሩትን ዋና ዋና እቃዎች አዲስ ወደ ተከፈተዉ አራት ኪሎ ወደ ሚገኘዉ ኤሮሼክ ጁስ ቤት ያመጡ መሆኑን፤ የቤቱ ዕድሳት ከተጠናቀቀ በኋላ አቶ አለበል ጥቅምት 2008 ዓ/ም ካሽ ሬጅስተር በስማቸዉ አውጥተዉ ስራ የጀመሩ መሆኑን፤ የእራሳቸዉ የሂሳብ ሰራተኛ ነበራቸዉ፣ የስራ ልምድም ስለነበራቸዉ ከማንም እርዳታ ያልጠየቁ መሆኑን ሰራተኛ ሲቀጥሩ የነበሩት አቶ አለበል ናቸዉ፤ አቶ አለበል ተከሳሽ አርግዛ ለመዉለድ ሁለት ወር ሲቀራት በ2009 ዓ/ም ከተከሳሽ ጋር አብረዉ መኖር የጀመሩ መሆኑን፤ ክርክር የተነሳበት የንግድ ቤት ተከሳሽን የማይመለከት መሆኑን በዚህ ንግድ ቤት ላይም ስራ የማይሰሩ መሆኑን፤ በስራ ቦታ ላይም ከአቶ አለበል ውጭ ማንም ሰዉ ያላዩ መሆኑን፤ የንግድ ቤቱ የኪራይ ውል በአቶ አለበል ስም መሆኑን፤ በንግድ ቤቱ ማሰታወቂያ ላይ የተለጠፉትን ስልኮች ለአቶ አለበል የሰጡት ተከሳሽ መሆናቸዉን አቶ አለበልም በነዚህ ስልኮች ሲደውሉ ተከሳሽን ያገኙ የነበረ መሆኑን፤ ለንግድ ቤቱ አትክልቶች ደውለዉ ሲያሰቀርቡ የነበረ መሆኑን፤ አስፈላጊ በሆነ ጊዜም አቶ አለበል እራሳቸዉ አትክልት ተራ ሄደዉ የሚገዙ መሆኑን፤ የአታክልት ማስቀመጫ ስቶር ተቸግረዉ ተከሳሽ እህቴ የተከራየችዉ ንግድ ፈቃድ ሊወጣበት የማይችል ኮንዶሚኒዬም ቤት አለ ከፈለክ እሱን ተጠቀምበት በማለቷ አቶ አለበል እሺ ብለዉ የከሳሽ ባለቤት የተከራዩትን የኮንዶሚኒዬም ቤት ለአታክልት ማከማቻና ለሰራተኛ ማደሪያ ሲጠቀሙበት የነበረ መሆኑን የከሳሽ ባለቤት የከፈሉትንም የሁለት ወር ብር 17,000 የኪራይ ገንዘብ ተመላሽ ያደረጉ መሆኑን፤ ከንግድ ቤቱ ላይ የሚፈለጉት ክፍያዎች አቶ አለበል ከእራሳቸዉ ገንዘብ ሲከፍሉ እንደነበር የንግድ ስራዉን ለማስራት አቶ አለበል ከማንም ሰዉ ጋር የሽርክና ውል ያልፈጸሙ መሆኑን፤ ተከሳሽ አቶ አለበል የንግድ ቤቱን ሲከራይ ለቤቱ ኪራይ ክፍያ እንዲሆን ቼክ የሰጧቸዉ መሆኑን መስክረዋል፡፡

የግራ ቀኙ ምስክሮች የሰጡት የምስክርነት ቃል በአጭሩ ከላይ የተመለከተዉን ሲመስል እኛም በከሳሽ እና በተከሳሽ መካከል የተቋቋመ የአሽሙር የሽርክና ማህበር አለ ወይስ የለም? አለ ከተባለስ ሊፈርስ ይገባል ወይስ አይገባ? የማህበሩ ሂሳብ ሊጣራ ይገባል ወይስ አይገባም? እንዲሁም ከሳሽ ከሚያዚያ 15 ቀን 2009 ዓ/ም ጀምሮ አልተከፈለኝም የሚሉትን የትርፍ ክፍያ ከሰዉ የመጠየቅ መብታቸዉ ሊጠበቅ ይገባል ወይስ አይገባም?  የሚሉትን ነጥቦች ምላሽ የሚሹ ነጥቦች ናቸዉ:: ፍርድ ቤቱም ከዚህ እንደሚከተለዉ መዝገቡን መርምሯል፡፡

ለመጀመሪያዉ ነጥብ ምላሽ ለመስጠት የአሽሙር የሽርክና ማህበር ባህሪያትን መመለከት ጠቃሚ ነዉ፡፡ ከዚህ አንጻር የአሽሙር ማህበር ለመመስረት ማህበርተኞቹ የንግድ ስራን ለመሰራት ሰምምነት ማድረግ ያለባቸዉ መሆኑን፤ ማህበረተኞቹ ስምምነታቸዉን በጽሁፍ ወይም በቃል ሊያደረጉት አንደሚችሉ፤ ይህ ስምምነትም በግልጽ የተደረገ (express) ወይም ከተግባርና ከድርጊት ሊገለጥ የሚችል (implied) መሆኑን፤  ይህን አይነት የንግድ ማህብር ለማቋቋም በህግ ተለይቶ የተቀመጠ ፎርም (formality) የማያሰፈልግ መሆኑን፤ የማህበሩ አባላትም ከንግድ ስራዉ የሚገኘዉን ትርፍና ኪሳራ የሚከፋፈሉት በሚያደርጉት ስምምነት መሰረት መሆኑን፤ ማህበረቶቹ በማህበሩ አመራር እና ቁጥጥር ላይ ተሳትፎ የሚያደርጉ መሆኑን፤ ይህ አይነት ማህበር የራሱ ህጋዊ ሰዉነት የሌለዉ መሆኑን ማህበሩም ሚስጥራዊ (secrecy nature of joint venture) መሆኑ፤ የማህበሩ ስራ አስኪያጅ ብቻ ለሶሰተኛ ወገኖች ሊታወቅ የሚችል መሆኑና አባላቱ የማይታወቁ መሆኑን ማህበርተኞቹ ለማህበሩ በአይነቱ፤ በጉልበት፤ በሙያ እና በገንዘብ መዋጮ ሊያደርጉ እንዲሚችሉ እንዲሁም እያንዳንዱ የማህበሩ አባል ከ3ኛ ወገኖች ጋር በሚያደርገዉ ግንኙነት/ግብይት በእራሱ ስም ማድረግ አለበት፡፡ ከላይ የተገለጹትን የአሽሙር የሽርክና ማህበር ባህሪያት በንግድ ህጉ ስለ ንግድ ማህበራት የተደነገጉት አግባብነት ያላቸዉ ጠቅላላ ድንጋጌዎች እንዲሁም በንግድ ህጉ ከአንቀጽ 271-279 በተደነገጉት ድንጋጌዎች ላይ ተመልክቷል፡፡

ከላይ ከተገለጹት የአሽሙር የሽርክና ማህበር ባህሪያት አንፃር የተያዘዉን ጉዳይ ስንመለከተ ከሳሽ ከተከሳሽ ጋር ለክርክሩ መነሻ የሆነዉን ኢሮሼክ ጁስ ቤት በመክፈት በጋራ ሲሰሩ የነበረ መሆኑን፤ ከሳሽ በዚህ የጁስ ቤት ዉስጥ መዋጮ አዋጥተዉ በጉልበትም ጭምር ማህበሩን ሲያግዙ የነበረ መሆኑን፤ የከሳሽ ባለቤት በማህበሩ ዉስጥ ሲሰሩ የነበረ መሆኑን፤ ለማህበሩም ስራ አታክልት ሲያቀርቡ የነበረ መሆኑን፤ የንግድ ቤቱ ንግድ ፈቃድ በአቶ አለበል ስም እንዲወጣ የተደረገዉ ከሳሽ፤ ተከሳሽ፤ የከሳሽ ባለቤትና አቶ አለበል ባደረጉት ስምምነተ መሰረት መሆኑ መመስከሩ ሲታይ ይህም የምስክርነት ቃልም የተሰጠዉ ለከሳሽና ተከሳሽ በእኩል ደረጃ ዝምድና ያላቸዉ ምስክሮች መሆናቸዉ ሲታይ በጁስ ቤቱ የማስታወቂያ ሰሌዳ ላይ የከሳሽና የተከሳሽ ስልክ ቁጥር የነበረ መሆኑ፤ ለማህበሩ የሚያሰፈልጉት አታክልቶች የከሳሽ ባለቤት በስሙ በተከራይዉ ኮንዶሚኒዬም ቤት ዉስጥ ሲቀመጥ የነበረ መሆኑ፤ ከሳሽና ተከሳሽ በቡና ኢንትርናሽናል ባንክ በሂሳብ ቁጥር 1019501009436 የሚታወቀዉን ሂሳብ በጋራ የከፈቱ መሆኑና ይህ የሂሳብ ቁጥር የተከፈተዉ ለሌላ አላማ መሆኑ የቀረበ ማስረጃ አለመኖሩ ሲታይ፤ በዚህ አካዉንትም ከንግድ ስራዉ የተገኘዉ ገንዘብ ገቢ ሲደረግበት የነበረ መሆኑና የአትክልት ማከማቸዉ የኪራይ ውል የተፈጸመዉ በከሳሽ ባለቤት ስም መሆኑ ሲታይና አቶ አለበል በዚህ የአታክልት ማከማቻ ቤት ዉስጥ ሲጠቀሙ የነበረ መሆኑ እንዲሁም የከሳሽ ባለቤትና የተከሳሽ ባለቤት ናቸዉ የተባሉት አቶ አለበል በእናት ባንክ በሂሳብ ቁጥር 0031105814013001 የሚታወቅ የጋራ ሂሳብ ቁጥር መክፈታቸዉ፤ ይህ የሂሳብ ቁጥር የተከፈተበት ዓላማ ለክርክሩ መነሻ ከሆነዉ የጁስ ቤት ጋር የማይገናኝ ስለመሆኑ የቀረበ ማስረጃ አለመኖሩ እንዲሁም ተከሳሽ ከአቶ አለበል ጋር ከ2004/5 ዓ/ም ጀምሮ አብረዉ መኖራቸዉ ሲታይ በከሳሽ እና በተከሳሽ መካከል የአሽመር የሽርክና ማህብር የተመሰረተ መሆኑን መረዳት ተችሏል፡፡

በተከሳሽ በኩል የቀረቡት 1ኛ ምስክር አቶ አለበል በሰጡት የምስክርነት ቃል ለክርክር መነሻ የሆነዉ የንግድ ቤት የኔ ነዉ በማለት የምስክርነት ቃላቸዉን ሰጥተዋል፡፡ ይሁን እንጂ ምስክሩ ክርክር የተነሳበት የንግድ ቤት የእርሱ ስለመሆኑ ክርክሩ መኖሩን አያወቀ ለፍርድ ቤቱ ያቀረበዉ አቤቱታ የለም፡፡ ምስክሩ ከተከሳሽ ጋር መቼ የፍቅር ግንኙነት እንደጀመረ ተጠይቆ አላስታውስም በማለት ምላሽ የሰጠ ሲሆን የከሳሽን ስልክ ቁጥር ለምን በጁስ ቤቱ እንደለጠፈ ሲጠየቅ ተከሳሽ ቁጥሮቹን ሰጥታዉ ጁስ ቤቱ ላይ የለጠፈ መሆኑን፤ ቁጥሩንም የማያውቀዉ መሆኑን በመሰቀልኛ ጥያቄ ወቅት መመስከሩ ሲታይ አንድ ሰዉ የንግድ ስራዉ ቤት ላይ የማያወቀዉን ስልክ ይለጥፋል ተብሎ የሚገመት ባለመሆኑ ምስክርነቱ እምነት የሚጣልበት ሆኖ አልተገኘም፡፡ ከዚህም በተጨማሪ ለክርክሩ መነሻ የሆነዉ የንግድ ቤት ኪራይ ውል በአቶ አለበል ስም የተፈጸመና በውሉ ላይም ክፍያዉን የከፈለችዉ ተከሳሽ በቼክ መሆኑን የሚያሳይ የሰነድ ማስረጃ ቀርቦ ሳለ ለንግድ ቤቱ ኪራይ የከፈልኩት ከ2ኛ ምስክር በተበደርኩት ገንዘብ ነዉ በማለት መመስከሩ ሲታይ፤ የከሳሽ ባለቤት የተከራየዉን የኮንዶሚኒዬም ቤት ለአታክልት ማከማቻነት መጠቀሙን መስክሮ እያለ ከመቼ ጀምሮ ሲጠቀም እንደነበረ ሲጠየቅ አላስታውስም ማለቱ ሲታይ፤ ከከሳሽ ባለቤት ጋር በእናት ባንክ በጋራ የከፈቱት አካዉንት መኖሩን የሚያስረዳ ማስረጃ ቀርቦ እያለ ምስክሩ የከሳሽ ባልነዉ አካዉንቱን ከፍቶ የሰጠኝ  ማለቱ ሲታይ እንዲሁም ከከሳሽ ጋር የተዋወቅነዉ አንድ ፍርድ ቤት ተገናኝተን ነዉ በማለት ከመሰከረ በኃላ በአናት ባንክ በሁለቱ ስም የተከፈተዉ አካዉንት ከጁስ ቤቱ ጋር የማይገናኝ ሌላ ስራ ለመስራት ነዉ አካዉንቱን የከፈትነዉ ማለቱ ሲታይ የሰጠዉ የምስክርነት ቃል እምነት የሚጣልበት የምስክርነት ቃል ሆኖ ፍርድ ቤቱ አላገኘዉም፡፡

2ኛ የተከሳሽ ምስክርም በዋና ጥያቄ ሲጠይቅ የሚሰራዉ የኮምፒዩትተር አክሰሰሪ ሽያጭ መሆኑን ሲመሰክር ፍርድ ቤቱ ባቀረበዉ የማጣሪያ ጥያቄ ደግሞ በኢሜል የኮንስልቲንግ አግልግሎት የሚሰጥ መሆኑን፤ ንግድ ፈቃድ እንደሌለዉ ግብር የማይከፍል መሆኑን፤ መስክረዋል፡፡ ይሁ ምስክር በሌላ ቀን ከመዝገቡ ጋር የተከሳሽን የማጠቃላያ ሃሳብ ለማያያዝ የጠበቃዉ ረዳት ነኝ በማለት መቅረቡ ሲታይ ምስክሩ የሰጠዉ ቃል እርስ በራሱ የሚምታታ መሆኑን ለአቶ አለበልም ብር 200,000 ለማበደር በሚያስችል ቁመና ላይ የማይገኝ መሆኑን እንዲሁም ምስክሩ ክርክር የተነሳበትን የንግድ መደብር ሙሉን አድራሻ ለችሎቱ ሲገልጽ እስራበታለሁ በማለት ለችሎቱ የገለጸዉን የንግድ ቤት አድራሻ ሲጠየቅ የማያውቁ መሆኑን መስክረዋል፡፡ ይህ የምስክርነነት ቃል ሲታይ ምስክሩ በጥናት ላይ ተመስርቶ የምስክርነት ቃሉን የሰጠ መሆኑን እና እምነት ሊጣልበት የሚችል የምስክርነት ቃል ያልሰጠ መሆኑን መረዳት ይቻላል፡፡

ቀሪዎቹ የተከሳሽ ምስክሮች የሰጡት ምስክርነት አቶ አለበል ቀጥሮ በንግድ ቤቱ ሲያሰራቸዉ የነበረ መሆኑን እንዲሁም በከሳሽና በተከሳሽ መካከል የሽርክና ውል ይኑር አይኑር የማያውቁ መሆኑን መስክረዋል፡፡ የነዚህ ምስክሮችም ቃል ሲታይ አነነዚህ ምስክሮች በአሁኑ ሰዓትም በአቶ አለበል ቀጣሪነት የሚተዳደሩ መሆኑ ገልልተኛ ምስክርነት ለመስጠት ጫና ያለባቸዉ መሆኑ፤ ማህበሩ ህጋዊ ሰዉነት የሌለዉ መሆኑ፤ ማህበሩ ለሶስተኛ ወገኖች ሚሰጥር መሆኑ እና አባላቱም ለሶሰተኛ ወገኖች መታወቅ የሌለባቸዉ መሆኑ ሲታይ እነዚህ ምስክሮች የቀጠሩትና ደመዉዝ የተከፈላቸዉ በአቶ አለበል መሆኑ የሚያመጣዉ ለዉጥ የለም፡፡ በከሳሽ ምስክሮች መኖሩ የተረጋገጠዉን የአሽሙር የሽርክና ማህበርም የለም ወደሚል መደምደሚያ የሚያደርስ አይደለም፡፡

ተከሳሽ የሚከራከሩት በተከሳሽ ስም የወጣ ንግድ ፈቃድ የለም፤ የአሽመር የሽርክና ማህብር አለ ለማለት የንግድ ስራዉ የግድ ከተሻራኪዎቹ በአንዱ ስም ሊሰራ ይገባል፤ ክርክር የቀረበበት የጁስ ቤት ንግድ ፈቃድ በተከሳሽ ስም የተመዘገበ አይደለም የንግድ ፈቃዱ የወጣዉ በአቶ አለበል ቢልልኝ ስም ነዉ፤ ግብርም የሰራተኛ ደመዉዝም ሲከፍል የነበረዉ በአቶ አለበል ስም ነዉ በማለት ክርክር አቅርበዋል፡፡ ለዚህም በዋቢነት የጠቀሱት የፌዴራል ጠቅላይ ፍርድ ቤት ሰበር ሰሚ ችሎት በመ/ቁ 76394 የሰጣዉን የህግ ትርጉም በመጥቀስ ነዉ፡፡ ይሁን እንጂ የአሽሙር የሽርክና ማህበር በባህሪው ሚስጥራዊ በመሆኑ አባላቱም ለሶስተኛ ወገኖች መታወቅ የሌለባቸዉ  በመሆኑና በዚህ አይነት ማህበር ዉስጥ ተሳትፎ የሚያደረጉ ማህበርተኞች በተለያዩ ምክንያቶች በስማቸዉ የንግድ ፈቃድ ማውጣት የማይፈልጉ በመሆኑ ማህበሩ የንግድ ስራዉን የሚሰራበት ንግድ ፈቃድ የግድ በተሻራኪዎቹ ስም እንዲወጣ የሚያስገድድ ህግ የለም፡፡ በንግድ ህጉም በዚህ መልኩ የተቀመጠ ድንጋጌ የለም፡፡ አስፈላጊዉ ጉዳይ ማህበርተኞቹ በቃል ወይንም በጽሁፍ ባደረጉት ስምምነት የንግድ ፈቃዱ በተከሳሽ ባለቤት በአቶ አለበል ስም እንዲወጣ መስማማታቸዉ እና በስምምነታቸዉ መሰረት ተገቢዉን መዋጮ አድርገዉ ስራዉን በትብብር መስራታቸዉ ነዉ፡፡ ግራ ቀኙ ይህን ስለማደረጋቸዉም በከሳሽ በኩል የቀረቡት ምስክሮች አስረድቷል፡፡

ተከሳሽ የጠቀሱት የሰበር ችሎቱ ዉሳኔ ሲታይ ዉሳኔ የተሰጠዉ ማህበርተኞቹ የሽርክና ውል አድርገዉ ከሁለት ማህበርተኞች መካከል በአንዱ ማህበርተኛ ስም የንግድ ፈቃድ በማዉጣት ሲሰሩ የቆዩ መሆኑ ተረጋግጦ እያለ በሁለቱ ማህበርተኞች መካከል የተመሰረተ የአሽሙር የሽርክና ማህብር የለም ተብሎ በመወሰኑ ጉዳዩ ለሰበር ችሎት ቀርቦ ሰበር ችሎቱም በአንዱ ተሻራኪ ስም የንግድ ፈቃድ ወጥቶ በጋራ መስራታቸዉ በመረጋገጡ የአሽሙር ሽርክና ማህብር አለ በማለት ወሰኗል፡፡ ነገር ግን በዚህ ዉሳኔ ላይ አሽሙር የሽርክና ማህበር የሚሰራበት ንግድ ፈቃድ ሁሌም ቢሆንም ከአባላቱ በአንዱ ስም የንግድ ፈቃድ ሊወጣ ይገባል በሚል ድምዳሜ የተሰጠበት አይደለም ፡፡ ተጠቃሹ የሰበር ዉሳኔም አስገዳጅነት የሚኖረዉ በተመሳሳይ የፍሬ ነገር እና የህግ ክርክር ሲቀርብ በመሆኑ እና በዚህ መዝገብ የቀረበዉ ፍሬ ነገር በተጠቃሹ የሰበር ዉሳኔ ላይ ከተገለጸዉ ፍሬ ነገር የተለየ ስለሆነ በአዋጅ ቁጥር 454/97 አንቀጽ 2(4) መሰረት አስገዳጅነት የለዉም፡፡ በተመሳሳይ ከሳሽ የጠቀሱት የሰበር መዝገብ ቁጥር 46358 ለተያዘዉ ጉዳይ አግባብነት የለዉም፡፡

በንግድ ቤቱም ግብርና ደመዉዝ ሲከፈሉ የነበሩት አቶ አለበል ነው፡፡ እንዲሁም ሰራተኞች ሲቀጥር የነበረዉ እርሱ ነዉ በመሆኑም የንግድ ስራዉ የተከሳሽና የከሳሽ አይደለም የአቶ አለበል ነዉ በሚል የቀረበዉን ክርክርም በተመለከተ አቶ አለበል በዚህ መዝገብ ክርከሩ መኖሩን እያወቁ ድርጅቱ የእኔ ነዉ በሚል መብታቸዉን ለማስከበር ያቀረቡት አቤቱታ የለም የቀረቡትም ለተከሳሽ በምስክርነት ነዉ፡፡ ይህ እንደተጠበቀ ሆኖ የአሽሙር የሽርክና ማህበር ህጋዊ ሰዉነት የሌለዉ እንደመሆኑ መጠን በራሱ ውል ሊዋውል አይችልም ይህ ከሆነ ደግሞ ማህበሩ ህጋዊ ዉጤት ያላቸዉን ተግባራት (juridical act) በራሱ ስም መከወን አይችልም፡፡ ስራዉን በአብዛኛዉ የሚያከናውነዉም ለሶሰተኛ ወገኖች ግልጽ በሆኑ የንግድ ፈቃዱ በስሙ በተመዘገበዉ ሰዉ ነዉ፡፡ ከዚህ አንጻር አቶ አለበል ሰራተኛ መቅጠራቸዉ፤ ደመዉዝና ግብር በራሳቸዉ ስም መክፈላቸዉ ክርክር ያስነሳዉ ድርጅት የእርሳቸዉ ነዉ የሚል መደምደሚያ ላይ የሚያደርስ አይደለም ይልቁንም ማህበሩ ለሶሰተኛ ወገኖች መኖሩ የማይታወቅ በመሆኑ እና ህጋዊ ሰዉነት የሌለዉ ማህበር መሆኑ ሲታይ አቶ አለበል ቢልልኝ ለማህበሩ ሰራተኞች የሚከፍሉት ደመውዝ እና የግብር ወጪ በታክስ ክፍያ ወቅት በወጪነት እንዲያዝ ታስቦ ነዉ ከሚባል በቀር በከሳሽና ተከሳሽ መካከል የተመሰረተ የአሽሙር የሽርክና ማህበር የለም የሚያሰኝ አይደለም፡፡ ስለሆነም በከሳሽና በተከሳሽ መካከል የአሽሙር የሽርክና ማህብር ተመስርቷል በማለት ፍርድ ቤቱ ፍርድ ሰጥቷል፡፡

2ኛዉን ነጥብ በተመለከተ በግራ ቀኙ መካከል ያለዉ ግኑነት የሻከረ መሆኑን ተከሳሽ ክዶ ያቀረበዉ ክርክር የለም ግራ ቀኙ ያቋቋሙት ማህበር የአሽሙር ማህበር ከመሆኑ አኳያም ሲታይ ስለ ሽርክና ማኅበሮች በወጣው ህግ ጠቅላላ መሰረታዊ ሃሳቦች የሚመራ መሆኑ በንግድ ህግ ቁጥር 271 ላይ ስለተመለከተና የሽርክና ማኅበሮች የሚቋቋሙት በማህበርተኞቹ ማንነት ላይ በመመስረት ስራውን ለመስራት ስለሆነ በሽርክና ተዋዋዮች መሃል ያለው ግንኙነት መሻከሩ በሚታይበትና ሁኔታ ማህበሩ እንዲቀጥል ማድረጉ ተገቢነት ስለሌለው ማህበሩን ለማፍረስ ምክንያት ተደርጎ የቀረበው ምክንያት በቂ ሆኖ ተገኝቷል፡፡ በመሆኑም ከሳሽና ተከሳሽ የተቋቋመው የአሽሙር ማህበር በንግድ ህጉ ቁጥር 278(1) እንዲሁም 218(1) እና (2) መሰረት እንዲፈርስ ፍርድ ተሰጥቷል፡፡ 

3ኛዉን ነጥብ በተመለከተ በከሳሽና በተከሳሽ የተመሰረተዉ የአሽሙር ማህበር እንዲፈርስ ከላይ ዉሳኔ የተሰጠ ስለሆነ እንዲህ አይነት ዉሳኔ ሲሰጥ የማህበሩ ሂሳብ እንዲጣራ አብሮ መወሰን ያለበት መሆኑን የፍ/ሥ/ሥ/ቁ/ 188 እና 189 የሚያስረዱ ስለሆነ የማህበሩ ሂሳብ ሊጣራ ይገባል በማለት ተወስኗል፡፡

4ኛዉን ነጥብ በተመለከተ ከሳሽ የጠየቁት ከሚያዚያ 15 ቀን 2009 ዓ/ም ጀምሮ ያልተከፈላቸዉን የትርፍ ክፍያ ክስ አቅርበዉ የመጠየቅ መብታቸዉ እንዲጠበቅ ሲሆን ከሳሽ የማህበሩ ሂሳብ ሳይጣራ የሚገባቸዉን ትርፍ ማወቅ የማይችሉ መሆኑ ገልጽ ነዉ፡፡ ይህ ከሆነ ደግሞ የከሳሽን ክስ የማቅርብ መብት ለመጠበቅ  ሂሳቡ አለመጣራቱ በቂ ምክንያት ስለሆነ ከሳሽ ያልተከፈላቸዉን ትርፍ በተመለከተ ክስ የማቅርብ መብታቸዉ ተጠብቋል፡፡

ውሳኔ

1. በከሳሽና ተከሳሽ መሃል የተቋቋመው የአሽሙር ማህበር እንዲፈርስ ውሳኔ ተሰጥቷል፡፡
2. ሬጅስትራር ሂሳብ አጣሪ እንዲመድብ ትዕዛዝ ተሰጥቷል፡፡ አጣሪው ምክንያታዊ በሆነ ጊዜ ውስጥ አጣርተው ሪፖርት ለፍርድ ቤት ያቅርቡ፡፡ ትዕዛዙ ይድረሳቸው፡፡
3. በዚህ መዝገብ 2ኛ የተከሳሽ ምስክር ሆነዉ የተሰሙት አቶ ይታያል ጌትነት በችሎት ቀርበዉ የምስክርነት ቃላቸዉን ሲሰጡ ስራቸዉ የኮምፒዩተር አክሰሰሪ ሽያጭና ኮንሰልቲንግ ሰርቪስ መሆኑን ገልጸዉ የምስክርነት ቃላቸዉን ሰጥተዉ በቀን 5/4/2011 ዓ/ም ደግሞ ቀርበዉ የተከሳሽ ጠበቃ ረዳት ነኝ በማለት የማጠቃላያ ሀሳብ ከመዝገቡ ጋር ለማያያዝ በችሎት ቀርቧል፡፡ ይህም በመሆኑ ፍርድ ቤቱ ምስክሩ የሰጡት የምስክርነት ቃል የሀሰት ምስክርነት ሊሆን እንደሚችል የገመተ ስለሆነ በወንጀል ምርመራ ሊደረግባቸዉ እንደሚገባ ችሎቱ አምኗል፡፡ በመሆኑም የአራዳ ክፍል ከተማ ፖሊስ መመሪያ በምስክሩ ላይ የወንጀል ምርመራ እንዲያካሂድ ታዟል፡፡ በፍርድ ቤቱ ፖስተኛ በኩል ይህ ትዕዛዝ ይላክ፡፡
4. ከሳሽ ከሚያዚያ 15 ቀን 2009 ዓ/ም ጀምሮ ያልተከፈላቸዉ የትርፍ ክፍያ ካለ ክስ አቅርበዉ የመጠየቅ መብታቸዉ ተጠብቋል፡፡
5. ከሳሽ የወጪና ኪሳራ ዝርዝር የማቅረብ መብታቸው ተጠብቋል፡፡ መዝገቡ አልባት ስላገኘ ወደ መዝገብ ቤት ይመለስ፡፡

የኮ/መ/ቁ 275909

ሰኔ 28 ቀን 2011 ዓ.ም

በፌዴራል መጀመሪያ ደረጃ ፍ/ቤት

የልደታ ምድብ 6ኛ ፍ/ብሔር ንግድ ችሎት

                   ዳኛ፡- ዮሓንስ አፈወርቅ

አመልካች፡- ጎልደን ኮፊ ሮስተሪ ኃላ/የተ/የግ/ማህበር - ጠበቃ ስንታየሁ ዘለቀ - ቀረቡ

ተጠሪ፡- ዛሚ ፐብሊክ ኮኒክሽን ኃላ/የተ/የግ/ማህበር - ጠበቃ ደረሰ በዛወርቅ - ቀረቡ

        መዝገቡ ተመርምሮ ቀጥሎ የተመለከተው ፍርድ ተሰጥቷል፡፡

ፍርድ

      አመልካች ግንቦት 23 ቀን 2011 ዓ.ም በተፃፈ የክስ አቤቱታ አመልካች እና ተጠሪ ታህሳስ 26 ቀን 2011 ዓ.ም ባደረጉት የሽያጭ ውል ሥምምነት አመልካች ከተጠሪ ላይ 90.7 የዛሚ ሬዲዮ ጣቢያ ደርጅትን ለመግዛት የውል ስምምነት የተፈራረሙ ሲሆን በዚህ የሽያጭ ውል ስምምነት መሰረት አመልካች ለተጠሪ ከሽያጭ ክፍያው ላይ የመጀመሪያውን ከፍያ ብር 5,000,000.00 (አምስት ሚሊዮን ብር) በጨየክ እና በጥሬ ውሉ በሚፈረምበት ቀን ለተጠሪ ከፍሏል፡፡ አመልካች በገባው ውል መሰረት ግዴታውን የተወጣ ቢሆንም ተጠሪ በውሉ አንቀጽ 5፤ 6፤ እና 8 መሰረት መፈጸም ያለበትን ግዴታ አልፈጸመም፡፡ ተጠሪ በገባው የውል ግዴታ መሰረት እንዲፈጽም በተደጋጋሚ በቃልና በጽሑፍ ቢጠየቅም ለመፈጸም ፈቃደኛ አልሆነም፡፡ የተጠሪ ባለ አክስዮኖች በውሉ አንቀጽ 5(2) መሰረት ቃለ ጉባኤ በመያዝ አመልካችን ወይም የአመልካችን ተወካይ የራዲዮ ጣቢያው ሥራ አስኪያጅ አድርገው መሽም ሲገባቸው ይህን አላደረጉም፡፡ የሚፈለገውን የግብር ዕዳ በመክፈል ክሊራንስ ለማውጣት እና የስም ዝውውሩን ለማድረግ እንቅስቃሴ ማድረግ ሲኖርባቸው ድርጅቱ ኦዲት እንዲደረግ ማድረግ ሲገባው ይህን አላደረገም፡፡ ስለሆነም ተጠሪ ከአመልካች ጋር በገባው የውል ስምምነት መሰረት ባለመፈጸሙ ምክንያት በመካከላችን አለመግባባት የተፈጠረ በመሆኑ በአመልካች እና በተጠሪ መካከል የተፈጠረውን አለመግባባት አይቶ የሚወስን በውሉ አንቀጽ 10(2) መሰረት አመልካች አና ተጠሪ የየበኩላቸውን ገላጋይ ዳኛ እንዲመርጡ ፤ተጠሪ የበኩሉን ገላጋይ ዳኛ ካልመረጠ በፍ/ቤት በኩል ገላጋይ ዳኛው እንዲሾም እንዲሁም በግራ ቀኙ በኩል የሚመረጡት ገላጋይ ዳኞች በስምምነት ሰብሳቢ ገላጋይ ዳኛውን መምረጥ ካልቻሉ በፍ/ቤቱ በኩል ሰብሳቢ ገላጋይ ዳኛ ተመርጦ የግልግል ዳኝነት ጉባኤ አንዲቋቋም እንዲሁም ተጠሪ በገባው ግዴታ መሰረት ባለመፈጸሙ ምክንያት ክስ ያቀረብን በመሆኑ በዚህ ክስ ምክንያት ያወጣነውን የዳኝነት ክፍያ ፤ የጠበቃ አበል እና ሌሎች ወጭዎችን እንዲተኩ እንዲወሰንልን በማለት አመልክተዋል፡፡

     በማስረጃነትም የሰነድ ማስረጃዎችን አያይዘው የምስክሮችን ሥም ጠቅሰው አቅርበዋል፡፡

      ተጠሪ በበኩሉ ሰኔ 10 ቀን 2011ዓ.ም. ዓ.ም ባቀረበው መልስ አመልካች ያቀረበው ክስ የግልግል ዳኝነት ስርአት ሊከተለው የሚገባውን ልምድ እና አሰራር ሳይከተል ያቀረበው ነው፡፡ አመልካች በራሱ በኩል የግልግል ዳኛ ሳይመርጥ የመረጠውን ዳኛ ለተከሳሽ ሳያሳውቅ ተከሳሽ እንቢተኛ ባልሆነበት ሁኔታ የቀረበ አቤቱታ ነው፡፡ በሌላ በኩል አለመግባባት  የተከሰተ እንደሆነ የግልግል ሥርዓቱ በአዲስ አበባ የንግድ እና የዘርፍ ማህበራት የግልግል ተቋም ደንቦች መሰረት እንዲሁም ተዋዋዮች የተቋሙን የግልግል ደንቦች የመረጡት ከዳኞች አመራረጥ ጀምሮ ያለው ሂደት ያለመደበኛ ፍ/ቤት ጣልቃገብነት እንዲከናወን በመሆኑ አመልካች የውል ድንጋገየ እና የታወቀ አሰራር ሳይከተል ያቀረበው አቤቱታ አጋባብነት ስለሌለው ውድቅ እንዲደረግ ፤ አመልካች በመጀመሪያ የራሱን ገላጋይ ዳኛ መርጦ እንዲያሳውቅ ፤ የዳኛ ይሾምልን ጥያቄውን ለአዲሰ አበባ ንግድና የዘርፍ ማህበራት ምክር ቤት የግልግል ተቋም ማቅረብ ይችላል ተብሎ አንዲወሰን፡፡ በአንዳች ምክንያት ጥያቄያችን ተቀባይነት ያላገኘ እንደሆነ በተጠሪ በኩል አቶ ገብረአምላክ ገብረጊዮርጊስን ገላጋይ ዳኛ አድርገን መርጠናል በማለት መልስ ሰጥተዋል፡፡

      በመዝገቡ ላይ የቀረበው ክርክር ከላይ በአጭሩ የተመለከተውን ሲመስል ፍ/ቤቱም በአመልካችና በተጠሪ መካከል የተፈጠረውን አለመግባባት አይቶ የሚወስን የግልግል ዳኞች ጉባኤ ሊቋቋም ይገባል ወይስ አይገባም? የሚለውን ጭብጥ መስርቶ ግራ ቀኙ ወገኖች ያቀረቡትን ክርክር እና ማስረጃ ከሕጉ አንጻር በማገናዘብ እንደሚከተለው መርምሯል፡፡

      አመልካች በዚህ መዝገብ ላይ ባቀረበው ክስ የሚጠይቀው ዳኝነት አመልካች እና ተጠሪ ታህሳስ 26 ቀን 2011 ዓ.ም ባደረጉት የሽያጭ ውል ሥምምነት አመልካች ከተጠሪ ላይ 90.7 የዛሚ ሬዲዮ ጣቢያ ደርጅትን ለመግዛት የውል ስምምነት የተፈራረሙ ሲሆን በዚህ የሽያጭ ውል ስምምነት መሰረት  ቃለ ጉባኤ በመያዝ አመልካችን ወይም የአመልካችን ተወካይ የራዲዮ ጣቢያው ሥራ አስኪያጅ አድርገው መሾም ሲገባቸው አልሾሙም ፤ የሚፈለገውን የግብር ዕዳ በመክፈል ክሊራንስ ለማውጣት እና የስም ዝውውሩን ለማድረግ እንቅስቃሴ ማድረግ ሲኖርባቸው ድርጅቱ ኦዲት እንዲደረግ ማድረግ ሲገባው ይህንንም አላደረጉም  ስለሆነም ተጠሪ ከአመልካች ጋር በገባው የውል ስምምነት መሰረት ባለመፈጸሙ ምክንያት በመካከላችን የተፈጠረውን አለመግባባት አይቶ የሚወስን የግልግል ዳኝነት ጉባኤ አንዲቋቋም ይወሰንልኝ በማለት ነው፡፡ በአመልካች እና በተጠሪ መካከል ታህሣሥ 26 ቀን 2011ዓ.ም. የተደረገ የዛሚ ሬድዮ ጣቢያ የሽያጭ ውል ስምምነት መኖሩ የታመነ ጉዳይ ነው፡፡ ማስረጃም ቀርቦበታል፡፡

     በመሰረቱ በሕግ አግባብ የተደረጉ ውሎች ማለትም በህግ ፊት የሚፀና ህጋዊ ውጤትን የሚያስከትል ውል ለመዋዋል በፍ/ብ/ህ/ቁ 1678 ስር መሟላት አለባቸው ተብለው የተቀመጡትን መሥፈርቶች /Requirements/ በሙሉ ባሟላ መልኩ የተደረጉ ውሎች በተዋዋይ ወገኖች ላይ ሕግ ስለመሆኑ በፍ/ሕ/ቁ 1731/1/ ሥር ተመልክቷል፡፡ ተዋዋይ ወገኖችም በገቡት የውል ስምምነት  መሠረት ለመገዛት በየበኩላቸው መፈፀም ያለባቸውን ተግባራት የመፈፀም ግዴታ ያለባቸው ሲሆን አንደኛው ተዋዋይ ወገን በውሉ መሠረት መፈፀም ያለበትን ተግባር ሳይፈጽም ከቀረ ወይም ውሉን ካላከበረ ወይም ከጣሰ ሌላኛው ተዋዋይ ወገን ውሉን መሠረት በማድረግ ጥያቄውን ማቅረብ ይችላል፡፡ ተዋዋይ ወገኖች በህግ የተቀመጠውን ወሠን ሳያልፍ ውሉን በመሠላቸው መዋዋል የሚችሉ ሲሆን ተዋዋይ ወገኖች በፍ/ብ/ህ/ቁ 3131 እና ተከታይ ድንጋጌዎች ስር የተቀመጠው እንደተጠበቀ ሆኖ በውሉ ላይ አስቀድመው ውሉን ተከትሎ በመካከላቸው አለመግባባት ቢፈጠር ይህ አለመግባባት በምን መልኩ ታይቶ መፈታት እና መወሠን እንዳለበት ካስቀመጡት በኃላ በመካከላቸው አለመግባባት ከተፈጠረ ይህ አለመግባባትና መፈታት ያለበት በውሉ ላይ በተቀመጠው የሙግት ወይም አለመግባባት መፈቻ መንገድ ሊሆን ይገባል፡፡

        ይሕ በእንዲህ እንዳለ በሰዎች /የተፈጥሮ ወይም በህግ የሰውነት መብት ያገኙ ድርጅቶች የንግድ ማህበሮች የመንግስት ተቋማት ወዘተ…/ መካከል የሚፈጠሩ ሙግቶች ወይም አለመግባባቶች በፍ/ቤት ወይም በሌላ በህግ የዳኝነት ስልጣን በተሠጠው አካል ወይም በአማራጭ የሙግት መፍቻ መንገዶች ታይተው ሊወሠኑ ዋይም ሊፈቱ ይችላሉ፡፡ በመሆኑም ተዋዋይ ወገኖች ባደረጉት ውል ላይ ውሉን ተከትሎ በመካከላቸው ወደፊት አለመግባባት ቢፈጠር ይህ አለመግባባት በአማራጭ የሙግት መፍቻ መንገድ ታይቶ መፈታት ወይም መወሠን እንዳለበት በመስማማት ካስቀመጡ በኃላ አለመግባባቱ ቢፈጠር ይህ አለመግባባት መታየት አና መፈታት ያለበት በውሉ ላይ በተቀመጠው አማራጭ የሙግት መፍቻ መንገድ በመሆኑ አንደኛው ተዋዋይ ወገን አለመግባባት ተፈጥሯል የሚል ከሆነ ይህን ጥያቄ ማቅረብ ያለበት ውሉን መሠረት በማድረግ ሊሆን ይገባል፡፡ በውሉ ላይ አለመግባባቱ ከአማራጭ የሙግት መፍቻ መንገዶች አንዱ በሆነው በግልግል ዳኝነት ታይቶ መወሰን እንዳለበት ከተቀመጠ አለመግባባቱ በግልግል ዳኝነት ታይቶ መወሰን አለበት፡፡ በውሉ ላይ ገላጋይ ዳኛው ተመርጦ በግልጽ ካልተቀመጠ እና አንደኛው ተዋዋይ ወገን አለመግባባቱ በውሉ መሠረት በግልግል ዳኝነት ታይቶ እንዲወሠን ለማድረግ የበኩሉን የግልግል ዳኛ ካልመረጠ ሌላኛው ተዋዋይ ወገን የግልግል ዳኞች ጉባኤ እንዲሠየም ለፍ/ቤቱ ጥያቄውን ማቅረብ ይችላል፡፡

      በዚሁ መሰረት አመልካች በግራቀኙ መካከል ታህሣሥ 26 ቀን 2011ዓ.ም. የተደረገውን ውል  ተከትሎ ተጠሪ በገባው የውል ግዴታ መሰረት መፈጸም ያለበትን ተግባር ባለመፈጸሙ ምክንያት አለመግባባት መፈጠሩን ገልጿል፡፡ ተጠሪ በበኩሉ ክሱ የግልግል ዳኝነት ሥርዓት ሊከተለው የሚገባውን ልምድ እና አሰራር ሳይከተል የቀረበ ክስ ነው፡፡አለመግባባት  የተከሰተ እንደሆነ የግልግል ሥርዓቱ በአዲስ አበባ የንግድ እና የዘርፍ ማህበራት የግልግል ተቋም ደንቦች መሰረት እንዲሁም ተዋዋዮች የተቋሙን የግልግል ደንቦች የመረጡት ከዳኞች አመራረጥ ጀምሮ ያለው ሂደት ያለመደበኛ ፍ/ቤት ጣልቃገብነት እንዲከናወን ነው፡፡  ይሁን እንጂ በአንዳች ምክንያት ጥያቄያችን ተቀባይነት ያላገኘ እንደሆነ በተጠሪ በኩል አቶ ገብረአምላክ ገብረጊዮርጊስን ገላጋይ ዳኛ አድርገን መርጠናል የሚል ነው፡፡ በአመልካች እና በተጠሪ መካከል ታህሣሥ 26 ቀን 2011ዓ.ም. በተደረገው የዛሚ ሬድዮ ጣቢያ ድርጅት የሽያጭ ውል አንቀጽ 10 መሰረት አለመግባባት የተፈጠረ እንደሆነ በግልግል ዳኝነት ለመፍታት መስማማታቸውን እና በዚህ ስምምነት መሠረት የግልግል ጉባኤው በተዋዋይ ወገኖች በሚመረጥ አንድ አንድ ገላጋይ ዳኛ እና በሁለቱ ገላጋይ ዳኞች በሚመረጥ አንድ ሰብሳቢ ገላጋይ ዳኛ የሚሰይሙ ስለመሆኑ በግልጽ ተደንግጎ ሳለ ተጠሪ የግልግል ሥርዓቱ በአዲስ አበባ የንግድ እና የዘርፍ ማህበራት የግልግል ተቋም ደንቦች መሰረት እንዲሁም ተዋዋዮች የተቋሙን የግልግል ደንቦች የመረጡት ከዳኞች አመራረጥ ጀምሮ ያለው ሂደት ያለመደበኛ ፍ/ቤት ጣልቃገብነት እንዲከናወን በመሆኑ አመልካች የውል ድንጋገየ እና የታወቀ አሰራር ሳይከተል ያቀረበው አቤቱታ አጋባብነት ስለሌለው ውድቅ ይደረግልን በማለት ያቀረቡት ክርክር በግራ ቀኙ መካከል የተደረገውን ሥምምነት መሰረት ያላደረገ በመሆኑ ተቀባይነት የለውም፡፡ የሚፈጠር አለመግባባት ደግሞ በገላጋይ ዳኞች ሊታይ እንደሚገባ ስምምነት ላይ የተደረሰ መሆኑ ካልተካደ አለመግባባቱን የሚፈታ የገላጋይ ዳኞች ጉባኤ እንዲቋቋም የማይደረግበት ምክንያት የለም፡፡ ስለሆነም በአመልካች እና በተጠሪ መካከል ታህሣሥ 26 ቀን 2011ዓ.ም. በተደረገው የዛሚ ሬድዮ ጣቢያ ድርጅት የሽያጭ ውልን ተከትሎ አለመግባባት የተፈጠረ እንደሆነ  የተፈጠረውን አለመግባባት የሚፈታ የግልግል ዳኞች ጉባኤ ሊሠየም ይገባል ተብሏል፡፡ በዚህ ረገድ በአመልካች በኩል አቶ ደሳለኝ በርሔን እንዲሁም በተጠሪ በኩል አቶ ገብረአምላክ ገብረጊዮርጊስን ገላጋይ ዳኛ አድርገው መርጠዋል፡፡ በመሆኑም ተከታዩ ውሳኔ ተሰጥቷል፡፡

ውሳኔ

1. በአመልካች እና በተጠሪ መካከል ታህሣሥ 26 ቀን 2011ዓ.ም. በተደረገው የዛሚ ሬድዮ ጣቢያ ድርጅት የሽያጭ ውል ስምምነትን ተከትሎ በመካከላቸው የተፈጠረውን አለመግባባት አይቶ የሚወሰን የግልግል ዳኞች ጉባኤ ሊሰየም ይገባል በማለት ተወስኗል፡፡
2. አመልካች እና ተጠሪ የየበኩላቸውን የግልግል ዳኛ የመረጡ በመሆኑ በአመልካች በኩል አቶ ደሳለኝ በርሔ እንዲሁም በተጠሪ በኩል አቶ ገብረአምላክ ገብረጊዮርጊስ ገላጋይ ዳኛ ሆነው ተሰይመዋል፡፡
3. በግራቀኙ በኩል የተመረጡት /የተሾሙት/ ገላጋይ ዳኞች በስምምነት ሰብሳቢ ገላጋይ ዳኛ ይምረጡ ተብሏል፡፡ ሆኖም ሰብሳቢ ገላጋይ ዳኛውን በስምምነት መምረጥ ካልቻሉ በአንደኛው ወገን አመልካችነት ሰብሳቢ ገላጋይ ዳኛ በፍ/ቤቱ ሬጅስትራር በኩል እንዲሾም ተብሏል፡፡
4. በዚህ ችሎት በተደረገው ክርክር ምክንያት የወጣ ወጪና የደረሰ ኪሣራን ግራቀኙ ወገኖች የየራሳቸውን ይቻቻሉ ተብሏል፡፡

ትዕዛዝ

• የፍርዱ ቅጂ በማስረጃነት ይሰጥ ፡፡
• መዝገቡ ተዘግቷል ወደ መዝገብ ቤት ይመለስ፡፡

                                                          የማይነበብ የዳኛ ፊርማ አለበት፡፡

የኮ/መ/ቁ 273280

ሐምሌ 30 ቀን 2011 ዓ.ም

ዳኛ፡- አበበ ሰለሞን

ከሣሽ፡----- አቶ መስፍን ሽፈራው ዘለቀ

ተከሣሽ፡---- አባይ ኢንሹራንስ አክሲዮን ማህበር

መዝገቡ ተመርምሮ ተከታዩ ፍርድ ተሰጥቷል፡፡

ፍርድ

ጉዳዩ ቃለ ጉባኤ እንዲሠረዝ የቀረበ ክስን የሚመለከት ሲሆን ከሣሽ በየካቲት 27 ቀን 2011 ዓ.ም በተፃፈ ባቀረቡት የክስ መመስረቻ ጽሑፍ ከሣሽየተከሣሽ አክሲዮን ማህበር ውስጥ ባለአክሲዮን ስሆን በሕዳር 13 ቀን 2011 ዓ.ም ለአክሲዮን ማህበሩ ዳይሬክተሮች ቦርድ ሊቀመንበር በተፃፈደብዳቤ አክሲዮን ማህበሩ በመስራቾች ከተቋቋመ በኋላ አክሲዮን ለሕዝብ ሲሸጥ በንግድ ሕጉ መሠረት የተዘጋጀ መግለጫ ካለ፣ ከአክሲዮን ማህበሩ መመስረቻ ፅሑፍና መተዳደሪያ ደንብ ጋር እንዲሰጠኝ፤የ2010 ዓ.ም የበጀት ዓመት ከተጠናቀቀ በኋላ የሚካሄደው የባለአክሲዮኖች መደበኛ እና ድንገተኛ ጠቅላላ ጉባኤ የአክሲዮን ማህበሩ ዋና መስሪያ ቤት ከሚገኝበት አዲስ አበባ ከተማ ውጭ የሚደረግበት ምክንያት ስለሌለ ጉባኤዎቹ በአዲስ አበባ ከተማ እንዲካሄዱ፣ ከሣሽም በጉባኤዎቹ ላይ ተገኝተውና የዳይሬክተሮችን ሪፖርት አዳምጠው ለመከራከርና ድምጽ ለመስጠት እንዲችሉ በንግድ ሕግ ቁጥር 417 መሰረት የጉባኤው አጀንዳዎች የዳይሬክተሮችና ተቆጣጣሪዎች ሪፖርት፣ የሂሳብ ሚዛን፣ የኪሣራና የትርፍ ሒሳብ፤ ጉባኤዎቹ ከሚካሄዱበት 15 ቀናት በፊት እንዲሰጠኝ እንዲሁም የሚካሄዱት የጉባኤዎቹ ቃለጉባኤዎች ረቂቅ ጉባዔዎቹ ከተካሄዱ በኋላ ሳይዘገይ እንዲሰጠኝጠይቄ የነበረ ቢሆንም አክሲዮን ማህበሩ ግን ከሣሽ እንዲሰጠኝ የጠየቅኳቸውን ሰነዶች ሊሰጠኝ ፍቃደኛ አልሆነም፡፡

የአክሲዮን ማህበሩ "ባለአክሲዮኖች ጠቅላላ ጉባኤ የስብሰባ ጥሪ" በማለት ሕዳር 14 ቀን 2011 ዓ.ምአዲስ ዘመን ጋዜጣ ላይ  ማስታወቂያ አውጥቶ የአክሲዮን ማህበሩ 8ኛ መደበኛ ጠቅላላ ጉባኤ እና 9ኛ ድንገተኛ ጠቅላላ ጉባኤ በሕዳር 29 ቀን 2011 ዓ.ም በባሕር ዳር ከተማ በብሉናይል ሆቴል እንደሚካሄድ አስታውቋል፡፡ አክሲዮን ማህበሩ ህዳር 29 ቀን 2011 ዓ.ም 8ኛ የባለአክሲዮኖች መደበኛ ጠቅላላ ጉባኤውን እና 9ኛ የባለአክሲዮኖች ድንገተኛ ጠቅላላ ጉባኤውን በባህር ዳር ከተማ በብሉናይል ሪዞርት ሆቴል ያካሄደ መሆኑን እና ድንገተኛ ጠቅላላ ጉባኤው የማህበሩ ካፒታል በብር 50,000,000.00 (ሃምሳ ሚሊዮን ብር) እንዲያድግ እና ከዚህ ውስጥ ብር 30,000,000.00 (ሰላሳ ሚሊዮን) ዋጋ ያላቸው አክሲዮኖች ለማህበሩ ባለአክሲዮኖች በአክሲዮን ማህበሩ ውስጥ ባላቸው የአክሲዮን ድርሻቸው መጠን መሠረት እንዲሸጥላቸው፣ ብር 20,000,000.00 (ሃያ ሚሊዮን ብር) ዋጋ ያላቸው አክሲዮኖች ደግሞ ከአክሲዮን ማህበሩ ውጭ ላሉ ሰዎች እንዲሸጡ ውሣኔ ያሣለፈ መሆኑን እና ከሣሽም በዚሁ ቀመር አንፃር በአክሲዮን ማህበር ውስጥ ባላቸው የአክሲዮን ድርሻ ምክንያት በበጀት ዓመቱ በሚደርሳቸው የአክሲዮን ትርፍ ድርሻ አክሲዮን እንድገዙ እና አክሲዮን ማህበሩ ያዘጋጀውን የአክሲዮን የትርፍ ድርሻ ክፍፍል ማሳወቂያ ፎርም እንዲፈርሙ አዲስ አበባ በሚገኘው የተከሣሽ ዋና መ/ቤት ነግረውኛል፡፡

የተከሣሽ ማህበር ካፒታል በብር 50,000,000.00 (ሃምሳ ሚሊዮን ብር) እንዲያድግ እና ከዚህ ውስጥ ብር 30,000,000.00 (ሰላሳ ሚሊዮን ብር) ዋጋ ያላቸው አክሲዮኖች ለማህበሩ ባለአክሲዮኖች በአክሲዮን ማህበሩ ውስጥ ባላቸው የአክሲዮን ድርሻቸው መጠን እንዲሸጥላቸው፣ ብር 20,000,000.00 (ሃያ ሚሊዮን) ዋጋ ያላቸው አክሲዮኖች ደግሞ ከአክሲዮን ማህበሩ ውጭ ላሉ ሰዎች እንዲሸጡ ያሳለፈው ውሣኔ የንግድ ሕጉን አስገዳጅ ድንጋጌዎች እና የማህበሩን መመስረቻ ፅሁፍ እና መተዳደሪያ ደንብ ያላከበረ በመሆኑ ይኸው ውሣኔ እንዲሰረዝና መሰረዙም በ10 ተከታታይ ቀናት ውስጥ ለከሣሽ በፅሑፍ እንዲገለፅላቸውከሣሽ በጥር 27 ቀን 2011 ዓ.ም ለተከሣሽ አክሲዮን ማህበር ማስጠንቀቂያ ቢሰጡም ተከሣሽ ሕጉን አክብሮ ውሳኔውን አልሰረዘም፡፡

ተከሣሽካፒታል አሳደግሁ ያለው በንግድ ሕግ ቁጥር 464(1) ሥር እንደተመለከተው አዲስ አክሲዮን በማውጣትና በንግድ ሕግ ቁጥር 464(2)(ሀ) ሥር እንደተመለከተው አዲሶቹ አክሲዮኖች በጥሬ ገንዘብ እንዲከፈሉ ወስኛለሁ በማለት ሲሆንተከሣሽ ተጨማሪው አክሲዮን እንዴት መሸጥ እንዳለበት የንግድ ሕጋችን የዘረጋውን ሥርዓት በመጣስ ሽያጭ አከናውኗል፡፡ ተከሣሽበንግድ ሕግ ቁጥር 470 መሠረት ተጨማሪ አዲስ አክሲዮኖች በሙሉ አክሲዮን ለመግዛት በሕግ የቀደምትነት መብት ላላቸው ባለአክሲዮኖች የመሸጥ ግዴታ ያለበት ሲሆንተከሣሽ እነዚህን አዲስ አክሲዮኖች መሸጥ ያለበትም ለነባር ባለአክሲዮኖች አክሲዮን በመግዛት የመፃፍ መብታቸውን እንዲሠሩበት የተፈቀደው ጊዜ አንስቶ ከ30 ቀናት በማያንስ የአክሲዮን መሸጫ ጊዜ ውስጥ መሆን እንደአለበት የንግድ ሕግ ቁጥር 476 ሥር ተደንግÙል፡፡

ተከሣሽበንግድ ሕግ ቁጥር 477(1) መሠረት አክሲዮን ለመግዛት መፃፍ የሚጀመርበትን ቀን በንግድ ኦፊሴል ጋዜጣ ውስጥ አስቀድሞ ከ10 ቀናት በማያንስ ጊዜ ማስታወቂያ በማውጣት እንዲሁም ሕጋዊ የሆኑትን ማስታወቂያዎች ለመቀበል የተፈቀደለት የባንኩ ዋና መ/ቤት በሚገኝበት ቦታ ባለና የቀደምትነት መብታቸውን አክሲዮን ለመግዛት መፃፍ የሚጀምርበትንና የሚያልቅበትን ቀን እንዲሁም አክሲዮኖቹ የሚወጡበትን ዋጋና ከዋጋቸውም ላይ የሚከፈለውን ልክ በሚገልጽ ጋዜጣ ባለአክሲዮኖች እንዲያውቁት ማድረግ ያለበት ወይም አክሲዮኖች ሁሉ በስም የተመዘገቡ ስለሆነ ተከሣሽ አክሲዮን ለመግዛት መፃፍ ከሚጀምርበት ቀን በፊት ከ10 ቀናት በማያንስ ጊዜ አክሲዮን ለመግዛት የመፃፍ ማስታወቂያ በሪኮማንዴ ደብዳቤ ለባለአክሲዮኖች ሁሉ መላክ የሚችል በንግድ ሕግ ቁጥር 477(2) ሥር በግልጽ ተደንግጓል፡፡

ተከሣሽ አክሲዮን ለመሸጥ ከወሰነ ሽያጩ ከሚጀምርበት 10 ቀናት አስቀድሞ የሽያጭ ማስታወቂያ በጋዜጣ ማውጣት ወይም በደብዳቤ ለእያንዳንዱ ባለአክሲዮን ማስታወቅ፤አክሲዮን ለመግዛት የሚፈልጉ ባለአክሲዮኖች አክሲዮን ለመግዛት የሚያቀርቡትን ጥያቄዎች ሁሉ አክሲዮኖቹን ለመግዛት በተወሰነው በተከሣሽ ዋና መ/ቤት በሚገኙት መጠየቂያ ፎርሞችሞልተው ለተከሣሽ መስጠት ያለበት ሲሆን አክሲዮን ለመግዛት ጥያቄ ያቀረቡ ነባር ባለአክሲዮኖች መግለጫውንና የተጠቀሰውን ልዩ ሪፖርት ያለ እንደሆነ መመልከታቸውን መግለጽ አለባቸው፡፡ አንዳንድ ባለአክሲዮኖች በቀደምትነት ስም መብት ያላቸውን አክሲዮኖች ለመግዛት ያልፃፉ እንደሆነ ከሚተርፉት ከእነዚህ አክሲዮኖች ውስጥ ምን ያህል አክሲዮን መግዛት እንደሚፈልጉም መግለጥ የሚችሉበት ቦታ ተከሣሽ የሚያዘጋጀው ፎርም ላይ ሊኖር ይገባል፡፡ አንዳንድ ነባር ባለአክሲዮኖች ተከሣሽ አክሲዮን ማህበር ውስጥ ባላቸው የአክሲዮን ድርሻ መጠን ከተጨማሪው አክሲዮን ውስጥ ድርሻቸውን ያልገዙና የተውት እንደሆነ ይህ ያልተሸጠ አክሲዮን በተከሣሽ አክሲዮን ማህበር ውስጥ ባላቸው አክሲዮን ድርሻ መጠን ተመጣጣኝ አክሲዮን የገዙና ከድርሻቸው መጠን በላይ ለመግዛት ለጠየቁ ነባር ባለአክሲዮኖች በንግድ ሕግ ቁጥር 471 መሠረት ከዋናው የተከሣሽ አክሲዮን ማህበር ገንዘብ ውስጥ ባላቸው ድርሻ መጠንና ባደረጉት ጥያቄ ወሰን መሠረት እነዚህን የቀሩትን አክሲዮኖች ተከሣሽ ሊደለድልላቸው ይገባል፡፡ በንግድ ሕግ ቁጥር 470 እና 471 ድንጋጌ መሠረት ያልተሸጡ አክሲዮኖች ቢኖሩ ያለመሸጣቸው ከተረጋገጠ በ`ላ ያልተሸጡት ወይም የቀሩት አክሲዮኖች የተከሣሽ አክሲዮን ማህበር ጠቅላላ ጉባኤ በሚወስነው መሠረት የሚደለደል መሆኑ የንግድ ሕግ ቁጥር 472 ሥር ተመልክŸል፡፡

      ካፒታል ስለሚያድግት ሁኔታ ከላይ በተመለከቱ ድንጋጌዎች ላይ ተቀምጦ እያለ ከሣሽ በህጉ ላይ የተመለከቱ ድንጋጌዎችን በመጣስ ብር 30,000,000.00 (ሰላሳ ሚሊዮን ብር) ዋጋ ያላቸው አክሲዮኖች ለባለአክሲዮኖች፣ ብር 20,000,000.00 (ሃያ ሚሊዮን ብር) ያላቸው አክሲዮኖች ደግሞ ባለአክሲዮን ላልሆኑ ሰዎች እንዲሸጥ የተላለፈው ውሳኔ ሕግን ያልተከተለ ነው፡፡ በንግድ ሕግ ቁጥር 470 መሠረት ያልተሸጠ አክሲዮን በንግድ ሕግ ቁጥር 471 መሠረት ለነባር ባለአክሲዮኖች እንዲሸጥ ይደረጋል እንጂ ለአዲስ ባለአክሲዮኖች እንዲሸጥ ተብሎ ውሳኔ አይተላለፍም፡፡

በንግድ ሕግ ቁጥር 471 መሠረት ለነባር ባለአክሲዮኖች ባላቸው ድርሻ መጠንና በጠየቁት ወሰን መሠረት ያልተሸጠ አክሲዮን ካለ እንኳን ይህን ያልተሸጠውን አክሲዮን በተመለከተ ለጠቅላላ ጉባኤው ውሳኔ እንደገና ተመልሶ ይቀርባል እንጂ ለአዲስ ባለአክሲዮን ይሸጣል ሲል የንግድ ሕግ ቁጥር 472 ያልተመለከተ ስለሆነ ተከሣሽ በዚህም ረገድ ከፍተኛ የህግ ግድፈት ፈፅሟል፡፡ በዚህም ምክንያት ተከሣሽ አክሲዮን ማህበር የባለአክሲዮኖች 9ኛ ድንገተኛ ጠቅላላ ጉባኤ ህዳር 29 ቀን 2011 ዓ.ም ካፒታል ዕድገትን በተመለከተ ያሳለፈው ውሳኔ ሊሻር የሚገባው ነው፡፡

ስለሆነም ተከሳሽ ማህበር ካፒታል በብር 50,000,000.00 (ሃምሳ ሚሊዮን ብር) እንዲያድግ እና ከዚህ ውስጥ ብር 30,000,000.00 (ሰላሳ ሚሊዮን ብር) ዋጋ ያላቸው አክሲዮኖች ለማህበሩ ባለአክሲዮኖች በአክሲዮን ማህበሩ ውስጥ ባላቸው የአክሲዮን ድርሻቸው መጠን መሰረት እንዲሸጥላቸው፣ ብር 20,000,000.00 (ሃያ ሚሊዮን ብር) ዋጋ ያላቸው አክሲዮኖች ደግሞ ከአክሲዮን ማህበሩ ውጭ ላሉ ሰዎች እንዲሸጡ ሲል በአክሲዮን ማህበሩ 9ኛ ድንገተኛ የባለአክሲዮኖች ጠቅላላ ጉባኤ በህዳር 29 ቀን 2011 ዓ.ም ያሳለፈው ውሳኔ የንግድ ሕጉን አስገዳጅ ድንጋጌዎች እና የማህበሩን መመስረቻ ፅሁፍ እና መተዳደሪያ ደንብ ያላከበረ ስለሆነውሳኔውእንዲሰረዝ እና የከሣሽን ወጪና ኪሳራ የመጠየቅ መብት እንዲጠበቅ በማለት ዳኝነት ጠይቀዋል፡፡ የሠነድ ማስረጃም አቅርበዋል፡፡

ተከሣሽ በመጋቢት 17 ቀን 2011 ዓ.ም በተፃፈ ባቀረበው የመከላከያ መልስተከሣሽ ማህበር በሕዳር 29 ቀን 2011ዓ.ም ባካሄደው 9ኛ ድንገተኛ ጠቅላላ ጉባኤ የአክሲዮን ማህበሩ ካፒታል በብር 50 ሚሊዮን እንዲያድግ እና ከዚህ ውስጥ ብር 30 ሚሊዮን ዋጋ ያላቸው አክሲዮኖች ለማህበሩ ባለአክሲዮኖች በአክሲዮን ማህበሩ ውስጥ ባላቸው የአክሲዮን ድርሻ መጠን መሠረት እንዲሸጥላቸው ወይም እንዲደለደል፤ብር 20 ሚሊዮን ዋጋ ያላቸው አክሲዮኖች ደግሞ ከአክሲዮን ማህበሩ ውጪ ላሉ ሰዎች እንዲሸጡ ውሳኔ ያስተላለፈ ሲሆን ካፒታል የማሳደግ እና አፈጻጸሙን የመወሰን ስልጣን ለጠቅላላ ጉባኤው በሕግ የተሰጠ ስልጣን ነው፡፡ አክሲዮን ማህበሩ ካፒታሉን አዳዲስ አክሲዮኖችን በመሸጥ ማሳደግ የፈለገ እንደሆነ ነባር ባለአክሲዮኖች አክሲዮን የመግዛት የቀደምትነት መብት እንዳላቸው የንግድ ሕግ አንቀጽ 470(1) በመርህ ደረጃ ይደነግጋል፡፡ በተመሳሳይ የአክሲዮን ማህበሩ መተዳደሪያ ደንብ ይህንኑ በግልጽ ያስቀምጣል፡፡

በዚህም መሰረት ተከሳሽ ማህበር ካፒታሉን በብር 50 ሚሊዮን ለማሳደግ ሲወስን ከዚህ ውስጥ ብር 30 ሚሊዮን ዋጋ ያላቸው አክሲዮኖች ለማህበሩ ባለአክሲዮኖች በአክሲዮን ማህበሩ ውስጥ ባላቸው የአክሲዮን ድርሻ መጠን መሰረት እንዲሸጥላቸው (እንዲደለደል) ውሳኔ ተሰጥቷል፡፡ እንዲህ ባለ አዳዲስ አክሲዮኖችን በመሸጥ በሚደረግ ካፒታል ማሳደግ እያንዳንዱ ነባር ባለአክሲዮን ባለው ይዞታ መጠን የመግዛት የቀደምትነት መብቱን መጠቀም ይችላል፡፡ ይህም መብት የተመሰረተው ባለአክሲዮኖች ሁሉ በአክሲዮኖቻቸው ገንዘብ መጠን ዋናው ገንዘብ እንዲጨምር ለማድረግ የወጡትን በገንዘብ የሆኑ አክሲዮኖችን ፈርመው እንዲገዙ የቀደምትነት መብት አላቸው በሚለው የንግድ ሕግ አንቀጽ 345(4) መሰረት ነው፡፡ በጠቅላላ ጉባኤው የተሰጠው ውሳኔም ይህንኑ መሰረት ያደረገ ነው፡፡ ስለሆነም የተከሳሽ አክሲዮን ማህበር ጠቅላላ ጉባኤ በዚህ ረገድ ያሳለፈው ውሳኔ ከሳሽ እየጠየቁ ያሉትን የቀደምትነት መብት ተፈጻሚነት መሠረት ያደረገ በመሆኑ ውሳኔው የንግድ ሕጉን፣መመስረቻ እና መተዳደሪያ ደንቡን በመጣረስ የተሰጠ ውሳኔ ነው ሲሉ ውሳኔው እንዲሻርላቸው የጠየቁት ዳኝነት ተቀባይነት የሌለው ከመሆኑም ባሻገር የትኛውን የመመስረቻ እና መተዳደሪያ ደንብ አንቀጽ እንደጣሰ እንኳ በክሳቸው አላስረዱም፡፡

በተጨማሪም ከሳሽ በተከሳሽ አክሲዮን ማህበር ተጨማሪ አክሲዮኖች ለመግዛት የሚፈልጉ ከሆነ በተሰጣቸው ፎርም ላይ ሞልተው ለማህበሩ እንዲሰጡ በተገለጸላቸው መሰረት ፎርሙን የወሰዱ ቢሆንም ሞልተው አልመለሱም፡፡ ይልቁንም የወሰዱትን ፎርም በዚህ ክስ በማሳረጃነት ያቀረቡት መሆኑን ተከሳሽ ተመልክተናል፡፡ ይህም የሚያሳየው ከሳሽ ተጨማሪ አክሲዮን ለመግዛት አለመፈለጋቸውን ነው፡፡ ይህ በሆነበት ሁኔታ ከሳሽ ባቀረቡት ክስ የግል ፍላጎታቸው ምን እንደሆነ እና የማንን መብት ወይም ጥቅም ወክለው እንደሚከራከሩ ግልጽ አለመሆኑን መረዳት ይቻላል፡፡ በመሆኑም ከሳሽ በዚህ ረገድ ያቀረቡት ክስ የክስ ምክንያት የለውም ተብሎ ክሱን ውድቅ እንዲያደርግልን የተከበረውን ፍ/ቤት ዳኝነት እንጠይቃለን፡፡

የከሳሽ ክስ መሰረት ያደረገው በጉባኤው የተሰጠው ውሳኔ ይሻርልኝ የሚል ሆኖ ሳለ ከሳሽ እንዲሻርላቸው ዳኝነት የጠየቁበትን ውሳኔ በማስረጃነት አስደግፈው ሳያቀርቡ ወይም በፍ/ቤት ትዕዛዝ እንዲቀርብላቸው ሳይጠይቁ ያቀረቡት ክስ ተቀባይነት የለውም በመሆኑ ውድቅ ሊደረግ ይገባል፡፡ከሳሽ ጉባኤው ብር 20 ሚሊዮን ዋጋ ያላቸው አክሲዮኖች ወደ ውጪ ለሽያጭ እንዲቀርቡ ሲል በሰጠው ውሳኔ ከፍተኛ ስህተት ፈጽሟል ሲሉ ምክንያታቸውን ባቀረቡት ክስ ላይ የዘረዘሩ ሲሆንይኸውም በንግድ ሕግ አንቀጽ 470 መሰረት ነባር ባለአክሲዮኖች በቀደምትነት መብታቸው ተጠቅመው ተጨማሪ አክሲዮን ለመግዛት ያልፈለጉ(በድርሻቸው መጠን ያልገዙ ወይም የተዉ እንደሆነ) እነዚህን ያልተሸጡ አክሲዮኖች በንግድ ሕጉ አንቀጽ 471 መሰረት በማህበሩ ውስጥ ባላቸው የአክሲዮን ድርሻ መጠን ተመጣጣኝ አክሲዮን የገዙና ከድርሻቸው መጠን በላይ ለመግዛት የጠየቁ ነባር ባለአክሲዮኖች ባላቸው ድርሻ መጠንና በጠየቁት ወሰን መሰረት የሚደለደልላቸው መሆኑን፤ ከዚህ ውጪ አሁንም ሳይሸጥ የቀረ(የተረፈ) አክሲዮን ቢኖር በንግድ ሕግ አንቀጽ 472 መሰረት ለጠቅላላ ጉባኤ ለውሳኔ ቀርቦ በጉባኤው ውሳኔ መሰረት የሚደለደል እንጂ ባለአክሲዮን ላልሆኑ ሰዎች የሚሸጡ አይደለም፤ ከዚሁ ጋር አያይዘውም በንግድ ሕጉ አንቀጽ 471 መሰረት አንዳንድ ባለአክሲዮኖች በቀደምትነት መብት የቀረበላቸውን አክሲዮኖች ለመግዛት ያልጻፉ እንደሆነ ከሚተርፉት ከእነዚህ አክሲዮኖች ውስጥ ምን ያህል አክሲዮን መግዛት እንደሚፈልጉ መግለጥ የሚችሉበት ቦታ በተከሳሽ በሚዘጋጀው ፎርም ላይ ሊኖር ይገባል ሲሉ በክሳቸው የገለጹ ቢሆንም ከሳሽ እራሳቸው በማስረጃ ዝርዝራቸው ተ.ቁ.5 ሰር ያያያዙት ፎርም ላይ በቁጥር 5 ስር ይህንኑ በሚመለከት በግልጽ የተቀመጠ በመሆኑ የተለየ መከራከሪያ አያስፈልገውም፡፡ 

በንግድ ሕጉ አንቀጽ 470(1) የተመለከተው ቢኖርም በልዩ ሁኔታ የነባር ባለአክሲዮኖች የቀደምትነት መብት የካፒታሉን ማሳደግ ያፀደቀው ጉባኤ የቀደምትነት መብት እንዳይሰራ የወሰነ ከሆነ ይኸው መብት ቀሪ እንደሚሆን በንግድ ሕጉ አንቀጽ 473(1) በግልጽ ተመልክቷል፡፡ ይህ ደግሞ የሚያሳየው የነባር ባለአክሲዮኖች አዲስ አክሲዮን የመግዛት የቀደምትነት መብት ያለ ገደብ የተተወ አለመሆኑን ብቻ ሳይሆን፤ ነባር ባለአክሲዮኖቹ እራሳቸው ይህን በህግ የተሰጣቸውን የቀደምትነት መብት በመቀነስ ካፒታል ለማሳደጊያነት እንዲሸጡ ከታሰቡት አዳዲስ አክሲዮኖች መካከል ከፊሉን ወደ ውጪ አውጥተው እንዲሸጡ ማድረግ የማይከለክላቸው መሆኑን ጭምር ነው፡፡ በዚህም መሰረት ጉባኤው አዳዲስ አክሲዮኖችን የዳሬክተሮች ቦርድ ለሚፈልገው ሰው በግል እንዲሸጥ(Private Placement) ወይም ለሕዝብ ጥሪ በማድረግ (Public Subscription) እንዲሸጥ ለመወሰን እንደሚችል በህጉ ተመልክቷል፡፡ ስለሆነም አዳዲስ አክሲዮኖች ወደ ውጪ ወጥተው እንዳይሸጡ የሚከለክል ሕግ የለም፡፡

ከሳሽ የተከሳሽ አክሲዮን ማህበር ወደ ውጪ ወጥተው እንዲሸጡ ውሳኔ የሰጠባቸው ብር 20 ሚሊዮን ዋጋ ያላቸው አክሲዮኖች ሽያጭ በንግድ ሕጉ አንቀጽ 470- 472 ያሉትን ድንጋጌዎች የጣሰ ነው ይበሉ እንጂ እነዚህ የሕግ ድንጋጌዎች ተፈጻሚ የሚሆኑት በንግድ ሕጉ አዳዲስ አክሲዮኖች ለሽያጭ ሲቀርቡ በአንቀጽ 470 ስር ከተመለከተው የነባር ባለአክሲዮኖች አክሲዮን የመግዛት የቀደምትነት መብት አፈጻጸም ጋር በተያያዘ  በባለአክሲዮኖቹ መካከል ስላለው የአክሲዮን ድልድል በሚመለከት እንጂ አዳዲስ አክሲዮኖች ባለአክሲዮን ላልሆኑ ግለሰቦች ለሽያጭ ሲቀርቡ አይደለም፡፡ ስለሆነም የተከሳሽ አክሲዮን ማህበር ጉባኤው ካፒታልን ለማሳደግ ወደ ውጪ እንዲሸጡ ውሳኔ የሰጠባቸውን የብር 20 ሚሊዮን ዋጋ ያላቸውን አክሲዮኖች ለመሸጥ በእነዚህ አናቅጽ የተመለከተውን የድልድል ተዋረድ ተፈጻሚ እንዲያደርግ አይጠበቅበትም፡፡ በመሆኑም ከሳሽ በእነዚህ ድንጋጌዎች የተመለከተውን በባለአክሲዮኖች መካከል ያለውን የአዳዲስ አክሲዮኖች የድልድል ተዋረድ በመጥቀስ በአንድ በኩል ይህ የአክሲዮን ድልድል ተዋረድ አዳዲስ አክሲዮኖች ወደ ውጪ ለሽያጭ ከመቅረባቸው በፊት ሙሉ በሙሉ ተግባራዊ መደረግ ሲገባቸው በተከሳሽ ማህበር አልተደረጉም ሲሉ አግባብነት የሌላቸውን የንግድ ሕጉን ድንጋጌዎች በመቀላቀል ያቀረቡት ክስ፤ በሌላ በኩል አዳዲስ አክሲዮኖች ወደ ውጪ ወጥተው የሚሸጡበት አግባብ እንደሌለ በማስመሰል ያቀረቡት ክስ በመሆኑ ተቀባይነት የሌለው ነው፡፡ ከዚህ በተጨማሪም ከሳሽ የንግድ ሕጉ ድንጋጌዎች በተመሳሳይ በማህበሩ ውስጥ ባሉ ባለአክሲዮኖች መካከል ስለሚደረግ የአክሲዮን ክፍፍልን የሚመለከቱ እንጂ ወደ ውጪ እንዲወጡ ለተደረጉት አክሲዮኖች ሽያጭ በሚመለከት ተፈጻሚነት የላቸውም፡፡     

ባለአክሲዮኖቹ ለሽያጭ የቀረቡላቸውን አዳዲስ አክሲዮኖች ባላቸው አክሲዮን መጠን ልክ ለመግዛት የቀደምትነት መብት ቢኖራቸውም እንኳ በዚህ መብት ያለመጠቀም መብታቸው የተጠበቀ እንደሆነ ሁሉ በንግድ ሕጉ አንቀጽ 473 መሰረት ይህን የቀደምትነት መብት በሙሉ ወይም በከፊል እንዳይሰራባቸው ማድረግ የሚችሉ ስለመሆኑ በግልጽ የተመለከተ ሲሆን የተከሳሽ አክሲዮን ማህበርም ብር 20 ሚሊዮን ዋጋ ያላቸው አክሲዮኖች ወደ ውጪ ወጥተው እንዲሸጡ ጠቅላላ ጉባኤው የሰጠው ውሳኔ ከመነሻው ይህን በቀደምትነት መብት ላይ የሚደረጉትን ልዩነቶች መሰረት ያደረገ በመሆኑ ውሳኔው የንግድ ሕጉን ያላከበረ ነው ሊባል አይችልም፡፡ ስለሆነም ጉባኤው በዚህ ረገድ ያሳለፈው ውሳኔ ምንም ዓይነት ስህተት ያልተፈጸመበት እና በሕጉ አግባብ በመሆኑ ከሳሽ የጉባኤው ውሳኔው ይሻርልኝ ሲሉ የጠየቁትን ዳኝነት ውድቅ እንዲያደረግልን እና ይልቁንም ሕጉን፣የማህበሩን መመስረቻ ጽሁፎች እና የመተዳደሪያ ደንብን በመከተል የተደረጉ የጉባኤ ውሳኔዎች በጉባኤው ያልተገኙትንም ወይም በሀሳብ ያልተስማሙትን ማህበረተኞች ሁሉ የሚያስገድድ ስለመሆኑ በንግድ ሕጉ አንቀጽ 416(1) ስር በተመለከተ መሰረት ውሳኔው በሕግ ፊት የጸና ተብሎ ክሱ ውድቅ እንዲደረግልን እንጠይቃለን በማለት ዳኝነት ጠይቋል፡፡ የሠነድ ማስረጃ እና ምስክርችንም ጠቅሶ አቅርቧል፡፡

    ፍ/ቤቱ ለክርክሩ አስፈላጊ የሆኑ ሰነዶች በተጠየቀው ዳኝነት መሠረት በትዕዛዝ እንዲቀርቡ ካደረገ በኋላ ግራቀኙን አስቀርቦ በቃል አከራክሯል፡፡ በቃል ክርክር ወቅት የከሣሽ ጠበቃ ተከሣሽ በመልሱ ላይ እንደገለፀው በንግድ ህግ ቁጥር 473 መሠረት ለውጪ ሰዎች አክሲዮን ሽያጭ ተደርጓል በማለት የጠቀሰው ክርክርተገቢነት የለውም፤ ውሣኔው በአብላጫ ድምፅ የሚፀድቅ አይደለም፤ ዋናው ገንዘብ የሚጨምርበት ምክንያት ካፒታል ለማሳደግ እና ስራ ለማስፋፋት ከማለት ባለፈሌላ ምክንያት ስላልተገለፀ የህጉን መስፈርት አላሟላም፡፡አክሲዮን ለሌሎች የሚሸጥበት ምክንያት አልተገለፀም፤ አክሲዮን ገዙ የተባሉ ሰዎች በስም መጠቀስ ያለባቸው ቢሆንም ቦርዱም ሆነ ተቆጣታሪዎች ይህን አላደረጉም፤የአክሲዮኖቹ ዋጋም አልተገለፀም፤ ትክክለኛነቱን የሚያረጋግጥ የተቆጣታሪ ሪፖርትም የለም፤ በን/ህ/ቁ 471 መሠረት የከሣሽ የቀደምትነት መብት ሊጠበቅ ይገባ ነበር፤ የቀደምትነት መብት ሊቀር የሚችለው ባለአክሲዮኖች ለኩባንያው መክፈል ሳይችሉ ሲቀሩ ነው፤አክሲዮን ሽያጩ በን/ህ/ቁ 473 መሠረት የተደረገ ነው ከተባለ አክሲዮኑለህዝብ የሚሸጥበት ሁኔታ የለም፤ የተሣሽን ፎርም ያልሞላነው ውሳኔውን በመቃወማችን ነው በማለት የተከራከሩ ሲሆን የተከሣሽ ነገረ ፈጅ በበኩላቸው የአክሲዮን ሽያጩ በመተዳደሪያ ደንቡ እና በንግድ ህጉ አግባብ የተደረገ ነው፤ ከሣሽ የትኛው ህግ እንደተጣሰ አልጠቀሱም፤በብር 30 ሚሊዮን ላይ ከሣሽ ምን ዳኝነት እንደጠየቁ አልተገለፀም፤ በቃለ ጉባኤው መሠረት የተጣሰ ህግ የለም፤ አዳዲስ አክሲዮን ወደ ውጪ ሲሸጥ ከን/ህ/ቁ 470- 474 ያሉ ድንጋጌዎችን የሚመለከት አይደለም፡፡ የቀደምትነት መብት ሊታፍ የማይችል እና በአስገዳችነት የተቀመጠ መብት አይደለም በማለት ተከራክረዋል፡፡ግራቀኙ በቃል ያስመዘገቡት ሙሉ ክርክር ከመዝገቡ ላይ ሰፍሮ ይገኛል፡፡

      በመዝገቡ ላይ የቀረበው ክርክር ባጭሩ ከላይ ያስቀመጥነውን ሲመስል ፍ/ቤቱም ተከሣሽ ማህበር በሕዳር 29 ቀን 2011 ዓ.ም ባደረገው 9ኛ ድንገተኛ ጠቅላላ ጉባኤ ካፒታልእንዲያድግ እናብር 30,000,000.00 (ሰላሳ ሚሊዮን ብር) ዋጋ ያላቸው አክሲዮኖች ለማህበሩ ባለአክሲዮኖች በአክሲዮን ማህበሩ ውስጥ ባላቸው የአክሲዮን ድርሻቸው መጠን መሰረት እንዲሸጥላቸው እንዲሁም ብር 20,000,000.00 (ሃያ ሚሊዮን ብር) ዋጋ ያላቸው አክሲዮኖች ከአክሲዮን ማህበሩ ውጭ ላሉ ሰዎች እንዲሸጡ ያስተላለፈው ውሳኔ ሊሻር ይገባል ወይስ አይገባም? የሚለውን ጭብጥ በዋነኝነት በመያዝ መዝገቡን አግባብነት ካላቸው የህግ ድንጋጌዎች ጋር በማገናዘብ ግራቀኙን ክርክር ለጉዳዩ አግባብነት ካላቸው የህግ ድንጋጌዎች እና ከቀረቡ ማስረጃዎች ጋር በማገናዘብ ጉዳን እንደሚከተለው መርምሯል፡፡

         ከሣሽ ክስ ያቀረቡት እና ከፍ/ቤቱ ዳኝነት የጠየቁት ተከሣሽ ማህበር በ9ኛ ድንገተኛ ጠቅላላ ጉባኤ የማህበሩን ካፒታል ማሳደግን እና አክሲዮን ማስተላለፍን አስመልክቶ ያስተላለፈው ውሣኔ እንዲሠረዝ እንዲወሰንልኝ በማለት ሲሆን ከሣሽ የተከሣሽ ማህበር ባለ አክሲዮን ስለመሆናቸው፤ ተከሣሽ ማህበርም በህግ አግባብ የተቋቋመ የንግድ ማህበር ስለመሆኑ፤ ተከሣሽ ማህበር በሕዳር 29 ቀን 2011 ዓ.ም ባደረገው ድንገተኛ ስብሰባ የካፒታል እድገትን እና አክሲዮን ሽያጭን አስመልክቶ ውሳኔ ያሳለፈ ስለመሆኑ አከራካሪ አይደለም፤ ማስረጃም ቀርቦበታል፡፡ ከሣሽ ውሣኔው ሊሠረዝ ይገባል ያሉት ደግሞ ተከሣሽ ተጨማሪው አክሲዮን እንዴት መሸጥ እንዳለበት የንግድ ሕጉ የዘረጋውን ሥርዓት በመጣስ ሽያጭ አከናውኗል፤ ተከሣሽ ተጨማሪ አዲስ አክሲዮኖች በሙሉ አክሲዮን ለመግዛት በሕግ የቀደምትነት መብት ላላቸው ባለአክሲዮኖች የመሸጥ ግዴታ ያለበት ቢሆንም ተከሣሽ ይህን አላደረገም፤ ተከሣሽ አክሲዮን ለመሸጥ ከወሰነ ሽያጩ ከሚጀምርበት 10 ቀናት አስቀድሞ የሽያጭ ማስታወቂያ በጋዜጣ ማውጣት ወይም በደብዳቤ ለእያንዳንዱ ባለአክሲዮን ማስታወቅ፤ አክሲዮን ለመግዛት የሚፈልጉ ባለአክሲዮኖች አክሲዮን ለመግዛት የሚያቀርቡትን ጥያቄዎች ሁሉ አክሲዮኖቹን ለመግዛት በተወሰነው በተከሣሽ ዋና መ/ቤት በሚገኙት መጠየቂያ ፎርሞች ሞልተው ለተከሣሽ መስጠት እንዲችሉ ማድረግ ሲገባው ይህን አላደረገም፤ ማህበሩ በሚያዘጋጀው ፎርም ላይ አንዳንድ ባለአክሲዮኖች የቀደምትነት መብት ያላቸውን አክሲዮኖች ለመግዛት ያልፃፉ እንደሆነ ከሚተርፉት ከእነዚህ አክሲዮኖች ውስጥ ምን ያህል አክሲዮን መግዛት እንደሚፈልጉም መግለፅ የሚችሉበት ቦታ ተከሣሽ የሚያዘጋጀው ፎርም ላይ ሊኖር ሲገባ ይህ አልተደረገም፤ አንዳንድ ነባር ባለአክሲዮኖች ተከሣሽ አክሲዮን ማህበር ውስጥ ባላቸው የአክሲዮን ድርሻ መጠን ከተጨማሪው አክሲዮን ውስጥ ድርሻቸውን ያልገዙና የተውት እንደሆነ ይህ ያልተሸጠ አክሲዮን በተከሣሽ አክሲዮን ማህበር ውስጥ ባላቸው አክሲዮን ድርሻ መጠን ተመጣጣኝ አክሲዮን የገዙና ከድርሻቸው መጠን በላይ ለመግዛት ለጠየቁ ነባር ባለአክሲዮኖች ከዋናው የተከሣሽ አክሲዮን ማህበር ገንዘብ ውስጥ ባላቸው ድርሻ መጠንና ባደረጉት ጥያቄ ወሰን መሠረት እነዚህን የቀሩትን አክሲዮኖች ተከሣሽ ሊደለድልላቸው ሊደረግ ሲገባ ይህ አልተደረገም፤ ያልተሸጡ አክሲዮኖች ቢኖሩ ያለመሸጣቸው ከተረጋገጠ በ`ላ ያልተሸጡት ወይም የቀሩት አክሲዮኖች የተከሣሽ አክሲዮን ማህበር ጠቅላላ ጉባኤ በሚወስነው መሠረት የሚደለደል ቢሆንም ተከሣሽ ይህን አላደረገም፤ በንግድ ሕግ ቁጥር 470 መሠረት ያልተሸጠ አክሲዮን በንግድ ሕግ ቁጥር 471 መሠረት ለነባር ባለአክሲዮኖች እንዲሸጥ ይደረጋል እንጂ ለአዲስ ባለአክሲዮኖች እንዲሸጥ ተብሎ ውሳኔ ሊተላለፍ አይገባም፤ በንግድ ሕግ ቁጥር 471 መሠረት ለነባር ባለአክሲዮኖች ባላቸው ድርሻ መጠንና በጠየቁት ወሰን መሠረት ያልተሸጠ አክሲዮን ካለ እንኳን ይህን ያልተሸጠውን አክሲዮን በተመለከተ ለጠቅላላ ጉባኤው ውሳኔ እንደገና ተመልሶ ይቀርባል እንጂ ለአዲስ ባለአክሲዮን መሸጥ የለበትም በማለት ነው፡፡

        ተከሣሽ በበኩሉ የማህበሩ አክሲዮን እንዲያድግ እና እንዲሸጥ የተደረገው በህግ አግባብ መሆኑን፤ ውሳኔው የተላለፈው ባለአክሲዮኖች ያላቸውን የቀደምትነት መብት ተፈጻሚ ባደረገ መሆኑን፤ ከሣሽ የትኛውን የመመስረቻ እና መተዳደሪያ ደንብ አንቀጽ እንደጣሰ በክሳቸው ያላስረዱ መሆኑን፤ ከሣሽ ፎርሙን የወሰዱ ቢሆንም ሞልተው ከመመለስ ይልቅ የወሰዱትን ፎርም ሳይመልሱ መቅረታቸውን፤ ከሣሽ በማስረጃነት አያይዘው ባቀረቡት ፎርም ላይ ላይ የጠየቋቸው እና አክሲዮን የሚተላለፍባቸው ሁኔታዎች በዝርዝር የተመለከቱ መሆናቸውን፤ በንግድ ሕጉ አንቀጽ 470(1) የተመለከተው ቢኖርም በልዩ ሁኔታ የነባር ባለአክሲዮኖች የቀደምትነት መብት የካፒታሉን ማሳደግ ያፀደቀው ጉባኤ የቀደምትነት መብት እንዳይሰራ የወሰነ ከሆነ ይኸው መብት ቀሪ ሊሆን የሚችል መሆኑን፤  የነባር ባለአክሲዮኖች አዲስ አክሲዮን የመግዛት የቀደምትነት መብት ያለ ገደብ የተተወ አለመሆኑን እና ነባር ባለአክሲዮኖቹ እራሳቸው ይህን በህግ የተሰጣቸውን የቀደምትነት መብት በመቀነስ ካፒታል ለማሳደጊያነት እንዲሸጡ ከታሰቡት አዳዲስ አክሲዮኖች መካከል ከፊሉን ወደ ውጪ አውጥተው እንዲሸጡ ማድረግ የማይከለክላቸው መሆኑን፤ ከሣሽ የጠቀሷቸው የሕግ ድንጋጌዎች ተፈጻሚ የሚሆኑት በንግድ ሕጉ አዳዲስ አክሲዮኖች ለሽያጭ ሲቀርቡ በአንቀጽ 470 ስር ከተመለከተው የነባር ባለአክሲዮኖች አክሲዮን የመግዛት የቀደምትነት መብት አፈጻጸም ጋር በተያያዘ በባለአክሲዮኖቹ መካከል ስላለው የአክሲዮን ድልድል በሚመለከት እንጂ አዳዲስ አክሲዮኖች ባለአክሲዮን ላልሆኑ ግለሰቦች ለሽያጭ ሲቀርቡ አለመሆኑን፤ የተከሳሽ አክሲዮን ማህበር ጉባኤው ካፒታልን ለማሳደግ ወደ ውጪ እንዲሸጡ ውሳኔ የሰጠባቸውን የብር 20 ሚሊዮን ዋጋ ያላቸውን አክሲዮኖች ለመሸጥ በእነዚህ አናቅጽ የተመለከተውን የድልድል ተዋረድ ተፈጻሚ እንዲያደርግ የማይጠበቅበት፤ ከሳሽ የንግድ ሕጉ ድንጋጌዎች በተመሳሳይ በማህበሩ ውስጥ ባሉ ባለአክሲዮኖች መካከል ስለሚደረግ የአክሲዮን ክፍፍልን የሚመለከቱ እንጂ ወደ ውጪ እንዲወጡ ለተደረጉት አክሲዮኖች ሽያጭ በሚመለከት ተፈጻሚነት የሌላቸው መሆኑን፤ ባለአክሲዮኖቹ ለሽያጭ የቀረቡላቸውን አዳዲስ አክሲዮኖች ባላቸው አክሲዮን መጠን ልክ ለመግዛት የቀደምትነት መብት ቢኖራቸውም እንኳ በዚህ መብት ያለመጠቀም መብታቸው የተጠበቀ እንደሆነ ሁሉ በንግድ ሕጉ አንቀጽ 473 መሰረት ይህን የቀደምትነት መብት በሙሉ ወይም በከፊል እንዳይሰራባቸው ማድረግ የሚችሉ ስለሆነ ውሣኔው የንግድ ሕጉን ያላከበረ ነው ሊባል የማይችል መሆኑን በመግለፅ ቃለ ጉባኤው ሊፃና ይገባል በማለት ተከራክረዋል፡፡

           ስለሆነም ተከሣሽ ማህበር በሕዳር 29 ቀን 2011 ዓ.ም ባደረገው 9ኛ ድንገተኛ ጠቅላላ ጉባኤ ያሳለፈው ውሣኔ በህግ አግባ ነው ወይስ አይደለም? በሚለው ጭብጥ ላይ ምላሽ ለመስጠት በቅድሚያ በዚሁ ቀን በተደረገው ስብሰባ በጠቅላላ ጉባኤ የተወሰነው ውሣኔ ህጉ በሚያዘው መልኩ የተላለፈ ነው ወይ? የሚለው ጉዳይ ከህጉ እና ከቀረቡት ማስረጃዎች አኳያ መመርመሩ ተገቢ ነው፡፡

         ከላይ እንደገለጽነው ተከሣሽ ማህበር በንግ ድህጉ መሠረት የተቋቋመ እና ህጋዊ ሠውነት ያለው ተቋም ሲሆን ተከሣሽ ማህበር የተቋቋመበትን ዓላማ በአግባቡ ማሳካት ይችል ዘንድ ማለትም በመተዳደሪያ ደንብ ላይ የዘረዘራቸውን ዓላማዎች በማሳካት አባላቱን ተጠቃሚ ለማድረግ እንዲሁም የሀገሪቱ ንግድ፣ ኢንዱስትሪና ኢንቨስትመንት እንዲስፋፋ የራሱን አዎንታዊ ውጤት ማበርከት ይችል ዘንድ ማህበሩ በህጉ መሠረት ሊመራ እና ሊተዳደር ይገባል፡፡ ስለሆነም ተከሣሽ ማህበር የቋቋመበትን ዓላማ በአግባቡ በማሳካት አባላቱን እና ሶስተኛ ወገኖችን እንዲሁም በአገሪቱ ኢኮኖሚ አውንታዊ ሚና ማድረግ ይችል ዘንድ በህጉ እና ህጉን መሠረት በማድረግ ባፀደቀው መተዳደሪያ ደንብ መሠረት ሊመራ እና ሊተዳደር ይገባል፡፡

      ተከሣሽ ማህበር የተቋቋመበትን ዓላማ ለማሳካት ጉባኤዎችን ማድረግ እና በጉባኤዎች ላይ አጀንዳዎችን ይዞ በመምከር ውሣኔዎችን ማሳለፍ የሚችል ሲሆን ማህበሩ የሚያደርገው ጉባኤ ደግሞ መደበኛ /Regular/ ወይም አስቸኳይ /Extra ordinary/ ጉባኤ ሊሆን ይችላል፡፡ በመሆኑም ማህበሩ የሚያደርጋቸው ጉባኤዎች ህጋዊ ውጤትን ማስከተል እንዲሁም መብትና ግዴታን መፍጠር ይችሉ ዘንድ ጉባኤዎች መደረግ ያለባቸው ህጉ በሚያዘው መልኩ፣ ህጋዊ ውጤት ያለው ጉባኤ እና ውሣኔ ለማሳለፍ መሟላት ያለባቸውን ሁኔታዎች ባሟላ መልኩ የተደረገ ከሆነ ነው፡፡ ተከሣሽ ጉባኤ ሲያደርግ በህግ አግባብ የማይመራ ከሆነ የሚጠበቅበትን ዓላማ የማያሳካ ከመሆኑም በላይ በአባላቱ፣ በሶስተኛ ወገኖች እንዲሁም በንግድ እንቅስቃሴው ላይ አሉታዊ ውጤትን ያስከትላል፡፡ አንድ ጉባኤ በህግ ፊት የሚፀና፣ በአባላቱ በሶስተኛ ወገኖች መብትና ግዴታን የሚፈጥረው ወይም ህጋዊ ውጤትን የሚያስከትል ጉባኤ በህጉ እና በመ/ደንቡ ላይ መሟላት አለባቸው ተብለው የተቀመጡትን ሁኔታዎች ባሟላ መልኩ ካልተደረገ እና ህግን መተዳደሪያ ደንብን እንዲሁም የመመስረቻ ጽሑፍን በሚቃረን መልኩ ከተደረገ ማህበርተኛው ወይም ማንኛውም ጥቅም ያለው ሠው ውሣኔው እንዲሻርለት ስልጣን ላለው ፍ/ቤት ክስ የማቅረብ መብት ያለው ስለመሆኑ በን/ህ/ቁ 416 /2/ ሥር ተመልክቷል፡፡

      ከእነዚህ ሁኔታዎች አኳያ የያዝነውን ጉዳይ ስንመለከትከሣሽ ተከሣሽ ማህበር በሕዳር 29 ቀን 2011 ዓ.ም ባደረገው ድንገተኛ ስብሰባ የካፒታል እድገትን እና አክሲዮን ሽያጭን አስመልክቶ ያሳለፈው ውሣኔ እንዲሻርላቸው የጠየቁት የማህበሩ ካፒታል እንዲያድግ መወሰኑን ተከትሎ ለማህበሩ ባለአክሲዮን ላልሆኑ ሰዎች የአክሲዮን ሽያጭ እንዲከናወን የተላለፈው ውሣኔ ከህግ ውጪ ነው፤ ለነባር ባለ አክሲዮኖች የቀደምትነት መብት ሊሰጥ ሲገባ ይህ አልተደረገም በሚል በመሆኑ የአክሲዮን ማህበራት ካፒታል ሲያድግ አክሲዮኖች ለማህበሩ አባላት እና ለሶስተኛ ወገኖች የሚተላለፉበትን ሁኔታ ከንግድ ህጉ አኳያ መመልከቱ ተገቢ ነው፡፡

       ተከሣሽ ማህበር በሕዳር 29 ቀን 2011 ዓ.ም ባደረገው ስብሰባ በአጀንዳ ተራ ቁጥር 5.4 ላይ የተመለከተው የኩባንያውን ካፒታል ማሳደግ እና አፈፃፀሙ ላይ ውሣኔ ማሳለፍ ሲሆን በዚሁ መሠረት ጠቅላላ ጉባኤው በአጀንዳው ላይ ተወያይቶ የተከሣሽ ማህበር ካፒታል በብር 50,000,000.00 (ሃምሳ ሚሊዮን ብር) እንዲያድግ እና ከዚህ ውስጥ ብር 30,000,000.00 (ሰላሳ ሚሊዮን ብር) ዋጋ ያላቸው አክሲዮኖች ለማህበሩ ባለአክሲዮኖች በማህበሩ ውስጥ ባላቸው የአክሲዮን ድርሻቸው መጠን እንዲሸጥላቸው፣ ብር 20,000,000.00 (ሃያ ሚሊዮን) ዋጋ ያላቸው አክሲዮኖች ደግሞ ከአክሲዮን ማህበሩ ውጭ ላሉ ሰዎች እንዲሸጡ ውሣኔ አስተላልፏል፡፡

    አንድ አክሲዮን ማህበር ዋና ገንዘቡን ከሚያሳድግባቸው ሁኔታዎች መካከል አንዱ አክሲዮኖችን በማውጣት ወይም ያሉትን አክሲዮኖች በማብዛት ስለመሆኑ በን/ሕ/ቁጥር 464(1) ሥር የተመለከተ ሲሆን ባለ አክሲዮኖች በጥሬ ገንዘብ የሚወጣውን አዲስ አክሲዮን የመግዛት የቀደምትነት መብት ያላቸው ስለመሆኑም በን/ሕ/ቁ 470 ሥር ተመልክቷል፡፡ አንዳንድ ባለአክሲዮኖች በቀደምትነት ስም መብት ያላቸውን አክሲዮኖች ለመግዛት ያልፃፉ እንደሆነ በቀደምትነት ለመግዛት መፃፍ ከሚችሉት አክሲዮኖች በላይ ጠይቀው የነበሩ ሌሎች ባለ አክሲዮኖች ከዋናው ገንዘብ ውስጥ ባላቸው ድርሻ መጠን እና ባቀረቡት ጥያቄ መሠረት የቀሩት አክሲዮኖች የሚደለደልላቸው ስለመሆኑ በን/ህ/ቁ 471 ሥር የተመለከተ ሲሆን ያልተሸጡ አክሲዮኖች ደግሞ የአክሲዮን ማህበሩ ጠቅላላ ጉባኤ በሚወስነው መሠረት የሚደለደል መሆኑ የን/ህ/ቁ 472 ሥር ተመልክቷል፡፡

        ጠቅላላ ጉባኤ ነባር ባለ አክሲዮኖች ያላቸው አዲስ አክሲዮን የመግዛት የቀደምትነት መብት እንዳይሰራ መወሰን የሚችል ስለመሆኑ እና ይህንንም መወሰን የሚችለው በቃለ ጉባኤው ላይ ዋናው ገንዘብ የሚጨምርበት ምክንያት፤ በቀደምትነት መብት የአክሲዮኖች መፃፈ የሚቀርበት ምክንያት፤ አዲሶቹን አክሲዮኖች ሚከፍሉትን ሰዎች እና ለእያንዳንዳቸው የሚደርሳቸውን አክሲዮኖች ልክ፤ አክሲዮኖቹ የሚወጡበትን ዋጋ እና ዋጋውንም ለመወሰን ተወሰደውን መሠረት የሚያመለክት የአስተዳዳሪዎች ሪፖርት እንዲሁም የአስተዳዳሪዎች ሪፖርት ትክክለኛነት የሚገምት የተቆጣጣሪዎች ሪፖርት ካመዛዘነ በኋላ ብቻ ስለመሆኑ በን/ህ/ቁ 473 /1/ (ሀ) እና (ለ) ስር የተመለከተ ሲሆን አክሲዮን ለመግዛት መፃፍ የሚጀመርበትን ቀን በንግድ ኦፊሴል ጋዜጣ ውስጥ አስቀድሞ ከ10 ቀናት በማያንስ ጊዜ ማስታወቂያ በማውጣት እንዲሁም ሕጋዊ የሆኑትን ማስታወቂያዎች ለመቀበል የተፈቀደለት የማህበሩ ዋና መ/ቤት በሚገኝበት ቦታ ባለና የቀደምትነት መብታቸውን አክሲዮን ለመግዛት መፃፍ የሚጀምርበትንና የሚያልቅበትን ቀን እንዲሁም አክሲዮኖቹ የሚወጡበትን ዋጋና ከዋጋቸውም ላይ የሚከፈለውን ልክ በሚገልጽ ጋዜጣ ባለአክሲዮኖች እንዲያውቁት ማድረግ ያለበት ወይም አክሲዮኖች ሁሉ በስም የተመዘገቡ ስለሆነ ተከሣሽ አክሲዮን ለመግዛት መፃፍ ከሚጀምርበት ቀን በፊት ከ10 ቀናት በማያንስ ጊዜ አክሲዮን ለመግዛት የመፃፍ ማስታወቂያ በሪኮማንዴ ደብዳቤ ለባለአክሲዮኖች ሁሉ መላክ የሚችል ስለመሆኑ በን/ህ/ቁ 477 /1/ እና /2/ ሥር ተመልክቷል፡፡

       አክሲዮን ለመግዛት የሚፈልጉ ባለአክሲዮኖች አክሲዮን ለመግዛት የሚያቀርቡትን ጥያቄዎች ሁሉ አክሲዮኖቹን ለመግዛት በተወሰነው በተከሣሽ ዋና መ/ቤት በሚገኙት መጠየቂያ ፎርሞች ሞልተው ለአክሲዮን ማህበሩ መስጠት ያለባቸው ስለመሆኑ እና አክሲዮን ለመግዛት ጥያቄ ያቀረቡ ነባር ባለአክሲዮኖች መግለጫውንና የተጠቀሰውን ልዩ ሪፖርት ያለ እንደሆነ መመልከታቸውን መግለጽ ያለባቸው ስለመሆኑም በን/ህ/ቁ 478(2) እና 319 ሥር ተመልክቷል፡፡

        ከላይ ከተመለከትናቸው የህግ ድንጋጌዎች አኳያ ተከሣሽ አክሲዮን ማህበር በሕዳር 29 ቀን 2011 ዓ.ም ባደረገው 9ኛ ድንገተኛ የባለ አክሲዮኖች ጠቅላላ ጉባኤ የማህበሩ ካፒታል በብር 50,000,000.00 (ሃምሳ ሚሊዮን ብር) እንዲያድግ መወሰኑን ተከትሎ ከዚህ ውስጥ ዋጋቸው ብር 30,000,000.00 (ሰላሳ ሚሊዮን ብር) የሆኑ አክሲዮኖችን ብቻ ለማህበሩ ባለ አክሲዮኖች እንዲሸጡ በመወሰን ዋጋቸው ብር 20,000,000.00 (ሃያ ሚሊዮን ብር) የሆኑ አክሲዮኖች ከማህበሩ ውጪ ለሆኑ ሰዎች እንዲሸጡ መወሰኑ በህጉ ላይ ከተመለከተው አክሲዮኖችን በማብዛት የማህበሩን ዋና ገንዘብ ለማሳደግ ሲወሰን በህጉ እንዲተገበሩ ከተመለከቱ ሁኔታዎች እና ነባር ባለ አክሲዮኖች በህግ ከተሰጣቸው የቀደምትነት መብት አኳያ ያለውን አግባብነት መመልከቱ ተገቢ ነው፡፡

       ከዚህ ላይ ተከሣሽ ማህበር ለክሱ መነሻ በሆነው ቃለ ጉባኤ አማካኝነት ካፒታል ያሳደገው አክሲዮኖችን በማመንጨት ወይም ያሉትን አክሲዮኖች በማባዛት በን/ህ/ቁ 464 /1/ ላይ በተመለከተው አግባብ ሲሆን በዚህ መልኩ ካፒታል ሲያድግ ደግሞ አዳዲሶቹ አክሲዮኖች ለማህበሩ ባለ አክሲዮኖችም ሆነ ለሶስተኛ ወገኖች ለሽያጭ የሚቀርቡበትን ሁኔታ በተመለከተ ተፈፃሚነት የሚኖራቸው በዚሁ የንግድ ህጉ ልዩ ክፍል በተመለከቱት የን/ህ/ቁ 470 እና ተከታይ ድንጋጌዎች መሠረት ሊሆን ይገባዋል፡፡ በዚህም መሠረት ተከሣሽ ማህበር በህዳር 29 ቀን 2011 ዓ.ም ካፒታሉን አሳድጎ አክሲዮኖች ለሽያጭ እንዲቀርቡ ያደረገበትን ዓይነት ሁኔታ ሲኖር ነባር ባለ አክሲዮኖች የቀደምትነት መብት ሊኖራቸው የሚገባ ስለመሆኑ በን/ህ/ቁ 470 ስር በግልፅ ተመልክቷል፡፡ ከዚህ አኳያ ለክሱ ምክንያት በሆነው ቃለ ጉባኤ ላይ አክሲዮን ሽያጭን አስመልክቶ የተላለፈውን ውሣኔ ስንመለከት ተከሣሽ ማህበር ካፒታሉን አሳድጎ አክሲዮኖችን ለሽያጭ እንዲቀርቡ ሲወስን ነባር አባላት በቀደምትነት መብታቸው እንዲጠቀሙ የሚያስችሉ ሁኔታዎችን ማሟላት ያለበትን፤ ማለትም አክሲዮን ለመግዛት መፃፍ የሚጀመርበትን ቀን በንግድ ኦፊሴል ጋዜጣ ውስጥ አስቀድሞ ከ10 ቀናት በማያንስ ጊዜ ማስታወቂያ በማውጣት እንዲሁም ሕጋዊ የሆኑትን ማስታወቂያዎች ለመቀበል የተፈቀደለት የማህበሩ ዋና መ/ቤት በሚገኝበት ቦታ ባለና የቀደምትነት መብታቸውን አክሲዮን ለመግዛት መፃፍ የሚጀምርበትንና የሚያልቅበትን ቀን እንዲሁም አክሲዮኖቹ የሚወጡበትን ዋጋና ከዋጋቸውም ላይ የሚከፈለውን ልክ በሚገልጽ ጋዜጣ ባለአክሲዮኖች እንዲያውቁት ማድረግ ያለበት ቢሆንም አክሲዮኖች ለሶስተኛ ወገኖች እንዲሸጡ ከመወሰኑ በፊት አባላት በህግ በተቀመጠላቸው የቀደምትነት መብት እንዲጠቀሙ የሚያስችሉ ሁኔታዎችን ያሟላ ስለመሆኑ ያቀረበው ማስረጃ የለም፡፡          ተከሣሽ ማህበር ለአባላት እና ለውጪ ሰዎች የሚሸጡ አክሲዮኖች በማለት በመጠን ከፋፍሎ ውሣኔ ከማሳለፉ ውጪ አባላት የቀደምትነት መብታቸውን እንዲጠቀሙ በሚያስችል መልኩ አክሲዮኖቹ ለውጪ ሰዎች እንዲተላለፉ ከመወሰኑ በፊት መብታቸውን እንዲጠቀሙ ለአባላት ያሳወቀ ስለመሆኑ ወይም አባላት ይህን መብታቸውን ሳይጠቀሙበት ቀሩበትን ምክንያት ምን እንደሆነ በመግለፅ ያቀረበው ማስረጃ በሌለበት ሁኔታ ውሣኔውን ካሳለፈ በኋላ የትርፍ ድርሻ ክፍፍል ማስታወቂያ ፎርም ለአባላቱ /ለከሣሽ/ መስጠቱ ብቻውን አክሲዮኑ ሲያድግ ነባር ባለአክሲዮኖች በቀደምትነት መብታቸው እንዲጠቀሙ በሚያስችል መልኩ አክሲዮን ለመግዛት የሚያስችል ማስታወቂያ ለአባላት የሰጠና በህጉ ላይ የተመለከቱ ቅድመ ሁኔታዎችን ያሟላ መሆኑን አያሳይም፡፡ ከዚህ አንፃር ተከሣሽ ማህበር ስለ አክሲዮን ሽያጩ ዝርዝር የያዘውን ፎርም ለከሣሽ አስቀድሞ እንደሰጠ እና ከሣሽ በመብታቸው ሳይጠቀሙ እንደቀሩ በመግለፅ ያቀረበው ክርክር የህግ ድጋፍ ያለው ሆኖ አልተገኘም፡፡ አክሲዮን ማህበሩ ነባር አባላት በቀደምትነት መብታቸው ሳይጠቀሙ ቢቀሩና ያልተሸጡ አክሲዮኖች  የአክሲዮን ማህበሩ ጠቅላላ ጉባኤ በሚወስነው መሠረት የሚደለደል ሲሆን ከመነሻውም አባላት የቀደምትነት መብታቸውን መጠቀም የሚያስችላቸውን እድል ሳያገኙና እንዲያውቁ ሳይደረግ አባላት የቀደምትነት መብታቸውን መጠቀም እንዳልፈለጉ ወይም እንዳልቻሉ አልያም ይህ መብታቸው ቀሪ እንደሆነ በማስመሰል ተከሣሽ በቀጥታ አክሲዮኖችን ለሶስተኛ ወገኖች በሽያጭ እንዲተላለፍ መወሰኑ አግባብነት የሌለው ሆኖ እያለ የባለ አክሲዮኖቹን የቀደምትነት መብት መሠረት ባደረገ መልኩ የተከናወነ ሽያጭ መሆኑን በመግለፅ ያቀረበው ክርክር ተቀባይነት ያለው ሆኖ አልተገኘም፡፡

        የአክሲዮን ማህበር አባላት አዲስ አክሲዮኖችን በቀደምትነት መብታቸው መግዛት የሚችሉበት ሁኔታ በመርህ ደረጃ በህጉ የተቀመጠ ሲሆን አባላት ይህን መብታቸውን መጠቀም የማይችሉበት ሁኔታ እስካልተፈጠረና በመብታቸው መጠቀም አለመፈለጋቸው ካልተረጋገጠ በስተቀር ተከሣሽ በፈለገው መንገድ የነባር አባላትን የቀደምትነት መብት እንደይጠቀሙ በሚያደርግ መልኩ ከህግ ውጪ የአክሲዮን ሽያጭ እንዲከናወን መወሰንም ሆነ ሽያጭ ማከናወን የሚችልበት የህግ አገባብ የለም፡፡ የአክሲዮን ማህበር ነባር አባላት የቀደምትነት መብታቸው እንዳይሰራ ለማድረግ በጠቅላላ ጉባኤ ሊወሰን የሚችል ስለመሆኑ በን/ህ/ቁ 473 /1/ (ሀ) እና (ለ) ሥር የተመለከተ ሲሆን ይህ የአባላት የቀደምትነት መብት ቀሪ ሊሆን የሚችልበት ሁኔታ እንዲሁ ጠቅላላ ጉባኤው ስለፈለገ ብቻ የሚቀር ሳይሆን  በህጉ ላይ የተመለከቱ የቀደምትነት መብትን የሚያስቀሩ ቅድመ ሁኔታዎች ማለትም ካፒታል ለማሳደግ እና አክሲዮኖችን ለመሸጥ ባሳለፈው ውሳኔ ላይ ዋናው ገንዘብ የሚጨምርበት ምክንያት ምን እንደሆነ፤ በቀደምትነት መብት የአክሲዮኖች መፃፈ የሚቀርበት ምክንያት፤ አዲሶቹን አክሲዮኖች የሚከፍሉትን ሰዎች እና ለእያንዳንዳቸው የሚደርሳቸውን አክሲዮኖች ልክ ምን ያህል እንደሆነ፤ አክሲዮኖቹ የሚወጡበትን ዋጋ እና ዋጋውንም ለመወሰን የተወሰደውን መሠረት የሚያመለክት የአስተዳዳሪዎች ሪፖርት እንዲሁም የአስተዳዳሪዎችን ሪፖርት ትክክለኛነት የሚገምት የተቆጣጣሪዎች ሪፖርት ካመዛዘነ በኋላ ብቻ ሲሆን ተከሣሽ ማህበር አክሲዮኖች ለውጪ ሰዎች ሲሸጡ እነዚህ ቅድመ ሁኔታዎች የተሟሉ ስለመሆኑ የቀረበ ክርክርም ሆነ ማስረጃ የለም፡፡ ተከሣሽ እነዚህን ሁኔታዎች መሟላታቸውን ባላረጋገጠበት ሁኔታ የቀደምትነት መብት በመርህ ደረጃ የተቀመጠ ቢሆንም በልዩ ሁኔታ ቀሪ ሊሆን ስለሚችል ተከሣሽ አክሲዮን በቀጥታ ለውጪ ሰዎች እንዲሸጥ መወሰኑ በህጉ አግባብ ነው በማለት ያቀረበው መከራከሪያ የህግ ድጋፍ ያለው ሆኖ አልተገኘም፡፡ ተከሣሽ ማህበር አክሲዮኖችን ከማህበሩ ውጪ ለሆኑ ሰዎች እንዲሸጡ ሲወስን ነባር ባለ አክሲዮኖች በህግ የተቀመጠላቸውን የቀደምትነት መብት ያላከበረ እና የቀደምትነት መብታቸውን መጠቀም የሚያስችላቸውን በህጉ ላይ የተመለከቱ አዲስ አክሲዮኖች ሽያጭ የሚከናወንበትን አሰራር ያልተከተለ ሆኖ እያለ ተከሣሽ ማህበር ሽያጩ የተከናወነው የአባላቱን የቀደምትነት መብት ባከበረ መልኩ ነው እንዲሁም የቀደምትነት መብት በህጉ ላይ በአስገዳጅነት አልተቀመጠም በማለት ያቀረበው ክርክር የህግ ድጋፍ ያለው ሆኖ አልተገኘም፡፡

       በአጠቃላይ ተከሳሽ ማህበር የማህበሩ ካፒታል በብር 50,000,000.00 (ሃምሳ ሚሊዮን ብር) እንዲያድግ እና ከዚህ ውስጥ ብር 30,000,000.00 (ሰላሳ ሚሊዮን ብር) ዋጋ ያላቸው አክሲዮኖች ለማህበሩ ባለአክሲዮኖች በአክሲዮን ማህበሩ ውስጥ ባላቸው የአክሲዮን ድርሻቸው መጠን መሰረት እንዲሸጥላቸው፣ ብር 20,000,000.00 (ሃያ ሚሊዮን ብር) ዋጋ ያላቸው አክሲዮኖች ደግሞ ከአክሲዮን ማህበሩ ውጭ ላሉ ሰዎች እንዲሸጡ ሲል በአክሲዮን ማህበሩ 9ኛ ድንገተኛ የባለአክሲዮኖች ጠቅላላ ጉባኤ በህዳር 29 ቀን 2011 ዓ.ም ያሳለፈው ውሣኔ በንግድ ህግ ቁጥር 470፤ 471፤ 472፤ 473፤ 477፤ 478 /2/ እና 319 በተመለከተው አግባብ አዳዲስ ተጨማሪ አክሲዮኖች እንዴት መሸጥ እንዳለባቸው በንግድ ሕጉ የተመለከቱ ሁኔታዎችን በመጣስ የነባር ባለ አክሲዮኖችን የቀደምትነት መብት ያላከበረ በመሆኑ ውሣኔው ሊዘረዝ የሚገባው ሆኖ ተገኝቷል፡፡

    ስለሆነም የተከሣሽ አክሲዮን ማህበር ጠቅላላ በሕዳር 29 ቀን 2011 ዓ.ም ባደረገው ማህበሩ 9ኛ ድንገተኛ ስብሰባየማህበሩን ካፒታል በብር 50,000,000.00 (ሃምሳ ሚሊዮን ብር) እንዲያድግ እና ከዚህ ውስጥ ብር 30,000,000.00 (ሰላሳ ሚሊዮን ብር) ዋጋ ያላቸው አክሲዮኖች ለማህበሩ ባለአክሲዮኖች በአክሲዮን ማህበሩ ውስጥ ባላቸው የአክሲዮን ድርሻቸው መጠን መሰረት እንዲሸጥላቸው፣ ብር 20,000,000.00 (ሃያ ሚሊዮን ብር) ዋጋ ያላቸው አክሲዮኖች ደግሞ ከአክሲዮን ማህበሩ ውጭ ላሉ ሰዎች እንዲሸጡ ሲል ያስተለለፈው ውሣኔ በን/ህ/ቁ 416 /2/ መሠረት ሊሠረዝ ይገባል ተብሎ ፍርድ ተሰጥቷል፡፡

ውሣኔ

1. ተከሣሽ አክሲዮን ማህበር ጠቅላላ በሕዳር 29 ቀን 2011 ዓ.ም ባደረገው ማህበሩ 9ኛ ድንገተኛ ስብሰባ የማህበሩን ካፒታል በብር 50,000,000.00 (ሃምሳ ሚሊዮን ብር) እንዲያድግ እና ከዚህ ውስጥ ብር 30,000,000.00 (ሰላሳ ሚሊዮን ብር) ዋጋ ያላቸው አክሲዮኖች ለማህበሩ ባለአክሲዮኖች በአክሲዮን ማህበሩ ውስጥ ባላቸው የአክሲዮን ድርሻቸው መጠን መሰረት እንዲሸጥላቸው፣ ብር 20,000,000.00 (ሃያ ሚሊዮን ብር) ዋጋ ያላቸው አክሲዮኖች ደግሞ ከአክሲዮን ማህበሩ ውጭ ላሉ ሰዎች እንዲሸጡ ሲል ያስተለለፈው ውሣኔ በን/ህ/ቁ 416 /2/ መሠረት ሊሠረዝ ይገባል ተብሎ ተወስኗል፡፡
2. ከሣሽ በዚህ ክስ ምክንያትየደረሰባቸው ወጪና ኪሣራ ካለ ዝርዝር የማቅረብ መብታቸው ተጠብቋል፡፡

ትዕዛዝ

• ይግባኝ ለጠየቀ መዝገቡ ተግልብጦ ይሰጠው፡፡
• መዝገቡ ተዘግቷል ወደ መዝገብ ቤት ይመለስ፡፡